Vidi fonton por Vombato

{{Taksonomio
|nomo = Vombato<ref name=msw3>{{MSW3 Groves|pages=43–44}}</ref>
|troveblo de fosilioj = Ekde [[plejstoceno]] ĝis nun
|dosiero = Vombatus ursinus (Wombat in snow).jpg
|dosiero larĝo = 300px
|priskribo de dosiero = Vombato en neĝo
|regno = [[Animalo]]j ''Animalia''
|regno2 = animalo
|filumo = [[Ĥordulo]]j ''Chordata''
|klaso = [[Mamulo]]j ''Mammalia''
|infraklaso = [[Marsupiulo]]j ''Marsupialia''
|ordo = [[Diprotodontia]]
|subordo = [[Vombatiformes]]
|familio = '''Vombatidae'''
|familio aŭtoritato = [[Gilbert Thomas Burnett|Burnett]], 1829
|specioj de subdivizio = [[Genro]]j kaj [[Specio]]j
|subdivizio2 = * ''[[Vombatus]]''
** ''[[Vombatus ursinus]]''
* ''[[Lasiorhinus]]''
** ''[[Lasiorhinus latifrons]]''
** ''[[Lasiorhinus krefftii]]''
* ''†[[Rhizophascolomus]]''
* ''†[[Phascolonus]]'' 
* ''†[[Warendja]]''
* ''†[[Ramasayia]]''
|vikispecio = 
|komunejo = 
|mapo de vivoteritorioj ={{#invoke:Wikidata|claim|P181}}
|mapo de vivoteritorioj larĝo = 300px
|priskribo de mapo de vivoteritorioj = 
}}
'''Vombatedoj''', '''vombatoj''' (''Vombatidae''), estas [[familio (biologio)|familio]] de [[Aŭstralio|Aŭstraliaj]] [[marsupiulo]]j, ordo '''[[vombatformaj]]'''. Krom vombatoj, el nun vivantaj bestoj al tiu subordo apartenas nur [[koalo]]j. Ili estas kompaktaj, muskulozaj kvarpieduloj kaj aspektas iom simile al malgrandaj [[urso]]j. Vombatoj troveblas en [[arbaro]]j, montoj kaj [[erikejo]]j de sud-orienta Aŭstralio kaj [[Tasmanio]]. Ili manĝas herbojn kaj radikojn, kaj fosas kompleksajn ternestojn kun fortaj dentoj kaj ungegoj. La vorto ''Vombato'' (''wombat'') devenas el lingvo de [[indiĝenaj aŭstralianoj|indiĝena]] tribo [[Eora]], kiu native loĝis en areo de nuna [[Sidnejo]].

== Karakterizaĵoj ==
Korpo de vombato estas profunde adaptinta al vivo en subgrundaj sistemoj de ternestoj. Vombatoj fosas longajn, branĉitajn tuneloj per siaj fortaj ungegoj kaj [[rodulo|rodul]]-similaj antaŭaj [[dentoj]]. Unu el kuriozaj adaptiĝoj de vombatoj estas [[marsupio]], kiu malfermiĝas malantaŭen. Pro ĝi la ino povas fosi sen enmeto de tero en sian poŝon kaj sur la idojn. Vombatoj estas plej kutime [[noktulo|noktaj]] aŭ [[krepuskulo|krepuskaj]] animaloj, sed ili ofte eliras el nestoj dum malvarmaj kaj malserenaj tagoj. Ili emas eviti [[homo]]jn kaj ne facile observeblas, sed lasas distingaj markoj per rompitaj [[palisaro]]j kaj tre karakteraj kubecaj [[fekaĵo]]j.

[[Dosiero:Certified Wombat Faeces.jpg|maldekstra|eta|Vombata fekaĵo apud [[Cradle Mountain]] en [[Tasmanio]]]]
Vombatoj estas [[herbovora]]j; plejparto de ilia dieto konsistas je [[herbo]]j el familio [[Poacoj]] kaj [[Ciperacoj]], [[arbo|arba]] [[krusto]] kaj [[radiko]]j. Iliaj [[incizivo]]j evoluis [[konverĝa evoluo|simile]] al tiuj de [[Roduloj]], ĉar ili servas por sama celo - rodi tra ligno kaj herbaro. Kiel multaj aliaj herbovoraj mamuloj ili havas grandan [[diastemo]]n inter [[incizivo]]j kaj [[vangodento]]j. La [[denta formulo]] de vombatoj estas <math>\frac{1.0.1.4}{1.0.1.4}</math>

Koloro de vombata [[felo]] varias inter [[oĥra]] ĝis [[bruna]] aŭ inter [[griza]] ĝis [[nigra]]. Ĉiuj tri nun vivantaj specioj de vombatoj longas ĉ. 1 m kaj pezas inter 20 kaj 35&nbsp;kg.

Plej kutime, inoj produktas po unu ido printempe, post [[gravedeco|gravedeca]] periodo de 20-22 tagoj<ref name=EoM/> Ili havas bone disvolvitan [[marsupio]]n, kie la ido restas dum 6-7 monatoj. Vombatidoj haltas bezoni [[lakto]]n post 15 monatoj kaj plej ofte estas sekse fekundaj post 18 monatoj.<ref name=EoM>{{Citaĵo el libro|titolo=The Encyclopedia of Mammals|aŭtoro=McIlroy, John|jaro=1984|loko=Nov-Jorko|eldoninto=Facts on File|ISBN=0-87196-871-1|paĝoj=876–877|redaktinto=Macdonald, D.}}</ref>

== Ekologio kaj konduto ==
[[Dosiero:Wombat-Narawntapu.jpg|eta|maldekstra|Vombato en Narawntapu Nacia Parko, Tasmania]]
Vombatoj estas konataj por sia malrapidega [[metabolismo]], kiu helpas al ili travivi en sekaj kondiĉoj. [[Digesto]] de vombato averaĝe daŭras 14 tagojn.<ref name=EoM/> Pro tio vombatoj movas malrapide kaj emas elekti rektajn vojojn. Ofte por vombato estas pli facile rompi aŭ subfosi palisaron ol ĉirkaŭiri ĝin. Tamen, dum instigo vombatoj povas kuri je rapido de 40&nbsp;km/h kaj subteni tiun rapidon dum ĉ. 90 sekundoj.<ref>http://www.abc.net.au/science/scribblygum/june2006/</ref> Vombatoj protektas siajn teritoriojn ĉirkaŭ siaj ternestoj kaj ofte agreseme reagas al fremduloj. Teritorio de [[kutima vombato]] estas averaĝe ĉ. 23 [[hektaro]]j, dum teritorioj de aliaj specioj estas ne pli grandaj ol 4 hektaroj.<ref name=EoM/>

[[Dingo]]j kaj [[Tasmania Diablo|Tasmaniaj diabloj]] ĉasas vombatojn. Atatkitaj, vombatoj emas kaŝi sin en plej proksima tunelo de ilia ternesto. Vombato havas rondan senvostan [[pugo]]n, tre malmolan pro granda enhavo de [[kartilago]], kaj por rabobesto estas malfacile kapti ĝin en tunelo. Ofte vombatoj lasas atakanton meti sian kapon en la tunelo kaj poste forte batas ĝin per siaj fortaj malantaŭaj kruroj. Tiuj piedbatoj povas facile kraŝi kranion de atakanto kontraŭ la plafono de la tunelo kaj plej ofte forpelas ĉiujn rabobestojn.<ref>http://www.dpiw.tas.gov.au/inter.nsf/webpages/bhan-53f7kj?open</ref>

[[Homo]]j, kiuj instigas agreson de vombato, estas rekomendataj surgrimpi la arbon kaj atendi, kiam la besto trankviliĝos kaj foriros. Vombatoj povas kaŭzi profundajn vundojn per siaj dentoj kaj ungegoj. Ankaŭ ili povas faligi homon, kaŭzante riskon de rompitaj ostoj.

== Specioj ==
En la [[Aŭstralazia ekozono|aŭstralazia]] [[Familio (biologio)|familio]] de vombatoj ekzistas tri nun vivantaj specioj en du genroj:<ref name=msw3/>

* [[Kutima vombato|kutima, aŭ ursa vombato]] (''Vombatus ursinus'')
* [[Norda harnaza vombato]] aŭ Jaminono (''Lasiorhinus krefftii'')<ref>http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Lasiorhinus_krefftii.html</ref><ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.arkive.org/species/GES/mammals/Lasiorhinus_krefftii/more_info.html |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2009-12-20 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20080602205335/http://www.arkive.org/species/GES/mammals/Lasiorhinus_krefftii/more_info.html |arkivdato=2008-06-02 }}</ref>
* [[Suda harnaza vombato]] (''Lasiorhinus latifrons'')

Ankaŭ estas konataj kvar [[formortinta specio|formortintaj]] genroj, troveblaj en [[fosilio]]j:

* †''[[Rhizophascolomus]]''
* †''[[Phascolonus]]''
* †''[[Warendja]]''
* †''[[Ramasayia]]''

== Interagoj kun homoj ==
Fruaj koloniistoj de Aŭstralio nomas vombatojn ''badgers'' ([[melo]]j), ĉar ili estas iom similaj al meloj je aspekto kaj konduto. Laŭ ili estas nomataj urboj Badger Creek en [[Viktorio (Aŭstralio)|Viktorio]] kaj Badger Corner en [[Tasmanio]].<ref name = "b">{{Cito | Laboro = Lady Wild Life| Titolo = Common Wombat | URL = http://ladywildlife.com/animals/commonwombat.html | Alirdato =1-a de septembro|Alirjaro=2008 }}</ref> En [[Novsudkimrio]] ekzistas urbo kun nomo Wombat. Krome, laŭ vombatoj estas nomitaj: [[asteroido]] [[6827 Wombat]], [[piedpilkado|futbala]] teamo en [[Brisbane]], kelkaj [[Usono|Usonaj]] armeaj unuoj, [[Britio|Brtita]] [[kontraŭtanka fusilo]] [[L6 Wombat]], [[Norvegio|Norvega]] [[rok-muziko|rok-grupo]] "The Wombats" kaj aliaj aĵoj.

Vombatoj povas travivi en kapteco kaj eĉ estas [[dresado|dresataj]]. Oni raportas, ke se vombato lernas fidi homojn, ĝi iĝas tre amikema. En Aŭstralio multaj parkoj, [[zoo]]j kaj aliaj turistaj lokoj publike demonstras vombatojn, kaj ili estas tre popularoj. Tamen, estas konate, ke vombatoj mankas [[timo]]n kontraŭ homoj kaj ofte iĝas agresemaj sen evidentaj kialoj. Atakante, ili povas facile faligi plenkreskan homon kaj iliaj longaj, akraj dentoj ofte kaŭzas profundajn vundojn. Naturalisto [[Harry Frauca]] raportis, ke foje li ricevis mordon de vombato, kiu estis 2&nbsp;cm profunda, tra [[gumo|guma]] [[ŝuo]], [[pantalono]] kaj dika [[lano|lana]] [[ŝtrumpeto]].

Malsimile al multaj aliaj aŭstraliaj marsupiuloj, vombatoj havas relative grandan [[cerbo]]n. Ili estas rapide lernantaj kaj havas fortajn instinktojn, kaj tio ebligas ilin facile adaptiĝi al natura medio, eĉ se ili kreskis en kapteco. Vombatoj estas teritoriaj, vast-areaj furaĝuloj, [[noktulo]]j kaj havas fortan instinktan emon fosi tunelojn. Tiuj ecoj igas ilin ne taŭgaj por loĝo en homa hejmo.

== Referencoj ==
{{Portalo|Zoologio}}
{{projektoj}}
{{Referencoj}}
{{Metaŝablono en artikolo|Cito}}

{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Marsupiuloj]]
[[Kategorio:Bestoj el la Aŭstralazia ekozono]]
[[Kategorio:Familioj de mamuloj]]