Vidi fonton por Urso

{{Prisupre|pri=besto el familio ursedoj|apa=Urso (apartigilo)}}
{{Taksonomio
|nomo = Urso
|troveblo de fosilioj = = frua [[Mioceno]] - Lastatempe
|dosiero = Ursidae-01.jpg
|dosiero larĝo = 300px
|priskribo de dosiero =
|regno = [[Animalo]]j ''Animalia''
|regno2 = bestoj
|filumo = [[Ĥordulo]]j ''Chordata''
|klaso = [[Mamulo]]j ''Mammalia''
|ordo = [[Karnovorulo]]j ''Carnivora''
|familio = '''Ursedoj''' ''Ursidae''
|familio aŭtoritato = [[Johann Fischer von Waldheim|G. Fischer de Waldheim]], 1817
|specioj de subdivizio = Genroj kaj subgenroj
|subdivizio2 = ''[[Ailuropoda]]''<br />
''[[Helarctos]]''<br />
''[[Melursus]]''<br />
''[[Ursus]]''<br />
''[[Tremarctos]]''<br />
''[[Arctodus]]'' † kaj kelkaj pliaj formortintaj genroj
|vikispecio = Ursidae
|komunejo = Ursidae
|mapo de vivoteritorioj =Map of Bear species distribution.png
|mapo de vivoteritorioj larĝo = 300px
|priskribo de mapo de vivoteritorioj = 
}}
La '''Urso''' estas komuna nomo de [[mamuloj]] el familio [[Ursedoj]]. Plimulto el ili estas grandaj, [[plandmarŝa]]j kaj preskaŭ senvostaj, [[ĉionvora]]j kaj ofte danĝeraj rabobestoj. Unu el plej konataj kaj popularaj genroj en la familio estas ''[[Ursus]]'', aparte la specio ''Ursus arctos'' ([[bruna urso]]). Ĝi estas inteligenta kaj dresebla besto, kiu tradicie rolis en [[cirko]]j kiel favoratoj de la infana publiko. Ursojn eblas trejni danci, rajdi biciklon, paŝi sur la antaŭaj piedoj ktp.

Remburitaj [[Pluŝa urso|pluŝaj ursoformaj pupoj]] estas populara [[ludilo]].

== Priskribo ==
[[Dosiero:Black bear large.jpg|eta|altdekstre|Malsimile al aliaj kvarpieduloj, ursoj sidas simile al [[homo]]j]]
[[Dosiero:Bear foot.jpg|eta|maldekstra|Plandaj piedoj estas unu el karakteraj ecoj, kiuj distingas ursojn de aliaj karnomanĝuloj]]
El ĉiuj grandaj karnomanĝulaj familioj, ursoj havas plej konstantan aspekton. Ili estas grandaj, fortikaj bestoj kun relative mallongaj kruroj. Ili havas iun [[seksa duformismo|seksan duformismon]] je grando, kun inoj pli malgrandaj kaj malpezaj ol virseksuloj. Ĝenerale la duformismo estas pli granda kun pli grandaj specioj, kaj estas pli varia en specioj, en kiuj averaĝa grando ankaŭ varias de [[populacio]] al populacio. Ursoj estas la plej grandaj kaj pezaj karnomanĝuloj, kaj iuj brunaj aŭ [[polusa urso|polusaj ursoj]] atingas pezon de pli ol 750&nbsp;kg. Polusa urso havas plej grandan averaĝan pezon inter ĉiuj ursaj specioj, kvankam iuj apartaj individuoj de bruna urso povas esti eĉ pli grandaj. La plej malgranda ursa specio estas [[sunurso]], kies virseksuloj pezas averaĝe ĉirkaŭ 65&nbsp;kg kaj inoj ĉirkaŭ 45&nbsp;kg.<ref name = "HMW">{{Cite book | first = David L. | last = Garshelis | editor-last = Wilson | editor-first = Don| editor2-last =Mittermeier | editor2-first = Russell | contribution = Family Ursidae (Bears) | title = [[Handbook of the Mammals of the World]]. Volume 1: Carnivores | year = 2009 | pages = | place = Barcelona | publisher = Lynx Edicions | isbn = 978-84-96553-49-1 }}</ref>

Malsimile al aliaj karnovoruloj, ursoj estas plandomarŝaj, t.e. iliaj malantaŭaj piedoj tenas plejparton de pezo kiam ili marŝas. Ilia marŝmaniero aspektas iom malgracia, sed ili fakte kapablas de relative rapida kurado, ekzemple, bruna urso atingadas rapidon ĝis 48&nbsp;km/h (kvankam [[felisedoj]] aŭ [[kanisedoj]] estas ĝenerale pli rapidaj). Ili povas stari aŭ eĉ marŝi sur iliaj malantaŭaj piedoj kun rimarkinde bona balanco kaj uzas tiun eblon por preni ion de supre aŭ dum ĉasado, batante predon de supre. Ili havas grandajn, neretrakteblajn [[ungego]]jn, kiujn ili uzas por fosado, grimpado aŭ dum ĉaso. Iliaj [[orelo]]j estas malgrandaj kaj rondecaj.

Ursoj havas bonegan [[flarpovo]]n, fakte, plej bonan el ĉiuj karnomanĝuloj kaj eble kompareblaj kun tiu de [[orikteropo]]j. Ursoj vaste uzas diversajn odorajn markilojn por komunikiĝo kun samspecianoj (ekzemple, por forpelo de malamikoj aŭ por trovo de seksuma partnero). Krome, flaro estas la plej grava senso por trovo de plimulto el ursa dieto.<ref name = "HMW"/>

=== Dentiĝo ===
Malsimile al aliaj [[karnomanĝuloj]], ursoj havas realative nespecialan dentan sistemon kaj iliaj [[rabobestaj dentoj]] ne estas tre disvolvitaj. Iliaj [[kanino]]j estas grandaj kaj akraj, sed la [[molaro]]j estas plataj kaj adaptitaj por kraŝado de herba manĝaĵo. Formo kaj kvanto de dentoj varias eĉ kadre de iu aparta specio. Oni supozas, ke tio signifas ke ursoj estas nun evoluantaj el karnovora al plejparte herbovora dieto. Polusaj ursoj havas ree disvolvitajn rabobestajn dentojn, ĉar ili ree transvenis al preskaŭ plene rabobesta dieto.<ref name=EoM>{{Citaĵo el libro|titolo=The Encyclopedia of Mammals|aŭtoro=Bunnell, Fred|jaro=1984|loko=Nov-Jorko|eldoninto=Facts on File|ISBN=978-0-87196-871-5|paĝo=87|redaktinto=Macdonald, D.}}</ref> La denta formulo de ĉiuj vivantaj ursoj estas <math>\frac{3.1.2-4.2}{3.1.2-4.3}</math>.

== Ekologio kaj arealo ==
Ursoj plejparte troveblas en la [[norda hemisfero]], kun la sola escepto la [[okulvitra urso]], kiu loĝas en [[Sudameriko]]. La [[atlasa urso]], formortinta subspecio de bruna urso, estis la sola [[endemia]] urso en [[Afriko]]. Ĝia [[arealo]] estis tra tuta [[Norda Afriko]] de [[Moroko]] ĝis [[Libio]], sed ĝi formortis ĉirkaŭ la [[1870-aj jaroj]]. Alia subspecio de bruna urso, la amerika [[griza urso]] estas endemia en [[Norda Ameriko]]. Alia amerika specio estas la [[amerika nigra urso]]. La [[polusa urso]] troveblas tra la tuta bordo de la [[Arkta Oceano]]. Ĉiuj aliaj ursaj specioj troveblas nur en [[Eŭroazio]].<ref name = "HMW"/>

Krom la polusa urso, ursoj plejparte vivas en diversspecaj [[arbaro]]j. Iuj specioj, aparte la bruna urso, povas loĝi aŭ sezone viziti aliaj areoj, kiel montajn [[arbustejo]]jn aŭ [[tundro]]jn.

== Konduto ==
Malgraŭ kutima onikredo, ursoj plej ofte estas [[tagulo]]j kaj plejparte aktivas dum tago. La kredo ke ili estas noktulaj plej verŝajne devenas de konduto de ursoj, kiuj vivas proksime al la homoj. Tiuj ursoj ofte invadas homajn rubujojn aŭ kampojn nokte por eviti kontakton kun homoj. La plej noktumema specio de urso estas [[longlipa urso]] de Azio, sed eĉ ĉe ĝi ekzistas sufiĉe granda vario de diurnaj ritmoj inter individuoj, ekzemple, inoj kaj idoj emas esti pli tagumemaj por eviti konkuron kun virseksuloj kaj noktulaj rabobestoj.<ref name = "HMW"/> Ursoj estas solemaj, eble malplej sociemaj el ĉiuj karnomanĝuloj. Rilatoj inter partneroj dum pariĝo estas rapidaj kaj mallongaj, kaj la plejmulto de okazoj kie ursoj spekteblas grupe estas aŭ inoj kun malgrandaj idoj, aŭ apartaj grandaj fontoj de nutro, kiel, ekzemple, reproduktiĝaj migradoj de [[salmo]].<ref name = "HMW"/>

== Dieto kaj interspeciaj rilatoj ==
[[Dosiero:19-Formosan Black Bear.JPG|eta|maldekstra|[[Azia nigra urso]] manĝas berojn]]
[[Dosiero:Bear Alaska (3).jpg|eta|[[Bruna urso|Brunaj ursoj]] uzas antaŭvideblajn migradojn de salmo por akumuli grason por hiberniĝo]]

Malgraŭ sia rabobesta reputacio, dieto de plimulto de ursaj specioj enhavas pli da plantoj ol animaloj, kaj ĝenerale ursoj estas tute oportunismaj ĉiovoruloj. Kelkaj ursoj surgrimpas arbojn por atingi manĝeblajn partojn de plantoj, kiel [[nukso]]jn aŭ [[glano]]jn. Pli malgrandaj specioj, kiuj pli kapablas grimpi, enhavas pli grandan kvanton de tiuj en sia dieto.<ref name="diet">{{Citaĵo el gazeto|url=http://www.jstor.org/stable/3873160|titolo=Diet and Morphology of Extant and Recently Extinct Northern Bears|familia nomo=Mattson|persona nomo=David J.|jaro=1998|gazeto=Ursus, A Selection of Papers from the Tenth International Conference on Bear Research and Management, Fairbanks, Alaska, July 1995, and Mora, Sweden, September 1995|volumo=10|paĝoj=479–496}}</ref> Por tiuj specioj tiaj plantaĵoj estas tre grava parto de dieto, kaj ilia malhavo povas igi ursojn migri tra longaj distancoj serĉante por alternativoj.<ref>{{Cite journal|last=Ryan|first=Christopher|year=2007|title=Influence of mast production on black bear non-hunting mortalities in West Virginia|journal=Ursus|volume=18|issue=1|pages=46–53| doi = 10.2192/1537-6176(2007)18[46:IOMPOB]2.0.CO;2|last2=Pack|first2=James C.|last3=Igo|first3=William K.|last4=Billings|first4=Anthony| issn=1537-6176 }}</ref> La sola escepto estas la [[polusa urso]], kies dieto konsistas plejparte el fiŝoj kaj maraj mamuloj kaj ne enhavas iun ajn plantaĵojn (plantoj ĝenerale malfacile troveblas en ĉepolusa [[Arktiko]]). La [[granda pando]], kontraŭe, tute forlasis rabobestajn trajtojn kaj adoptis pure plantan dieton, kiu konsistas plejparte el [[bambuo|bambuaj]] ĝermoj. [[Izotopa analizo]] sugestas, ke ankaŭ la [[formortinta]] giganta platvizaĝa urso (''[[Arctodus simus]]'') estis ekskluziva karnovorulo, plej probable [[kadavromanĝanto]].<ref>{{Citaĵo el gazeto|titolo=Diet and Co-ecology of Pleistocene Short-Faced Bears and Brown Bears in Eastern Beringia|familia nomo=Matheus|persona nomo=Paul E.|jaro=1995|gazeto=Quaternary Research|volumo=44|numero=3|COI=10.1006/qres.1995.1090|paĝoj=447–453}}</ref> La [[longlipa urso]] ne estas tute speciala, sed ĝi perdis du antaŭajn dentojn kaj disvolvis longan [[lango]]n, preskaŭ kiel ĉe [[formikomanĝulo]], kiel adaptiĝon por insektovorulo. En certaj sezonoj, [[formiko]]j, [[termito]]j kaj aliaj fosantaj [[insekto]]j formas ĉirkaŭ 90% de ĝia dieto.<ref>{{Citaĵo el gazeto|titolo=Seasonal and Habitat-Related Diets of Sloth Bears in Nepal|familia nomo=Joshi|persona nomo=Anup|jaro=1997|gazeto=Journal of Mammalology|volumo=1978|numero=2|paĝoj=584–597}}</ref> Ĉiuj ursoj furaĝas je ĉiuj atingeblaj fontoj de nutraĵo kaj naturo de iliaj dietoj varias de sezono al sezono. Ekzemple, eksploro de aziaj ursoj en [[Tajvano]] trovis, ke ili manĝos grandajn nombrojn de glanoj kiam tiuj estas plej multnombraj, kaj transiras al ĉaso de [[hufuloj]] alisezone.<ref name = "asiablackdiet">{{Citaĵo el gazeto|titolo=Diets of Asiatic black bears in Taiwan, with Methodological and Geographical Comparisons|familia nomo=Hwang|persona nomo=Mei-Hsiu|jaro=2002|gazeto=Ursus|volumo=13|paĝoj=111–125}}</ref>

Kiam ursoj ĉasas mamulojn, ili ĝenerale preferas ataki pli malgrandajn speciojn aŭ idojn de la pli grandaj. Kvankam ambaŭ specioj de la nigra urso kaj la bruna urso kapablas ĉasi pli grandan predon kiel [[hufuloj]]n,<ref name = "asiablackdiet"/><ref>{{Cite journal|last=Zager| first=Peter|year=2006|title=The role of American black bears and brown bears as predators on ungulates in North America|journal=Ursus|volume=17|issue=2|pages=95–108|doi = 10.2192/1537-6176(2006)17[95:TROABB]2.0.CO;2|last2=Beecham|first2=John}}</ref> ili plej ofte trovas plej oldajn, malfortajn aŭ malsanajn animalojn por ĉaso. Ofte ursoj manĝas [[kadavro]]jn de grandaj animaloj, senrigarde ĉu la kadavro estas predo de iu alia rabobesto. En plimulto de siaj ekologiaj niĉoj, ursoj estas la superrabobestoj kaj kapablas mortigi aŭ forpeli iun alian rabobeston de la karkaso. Krome, ursinoj plej ofte kapablas protekti idojn de preskaŭ ĉiuj danĝeroj. La sola animalo kiu regule ĉasas ursojn estas [[tigro]]. Ĝia predo ofte inkluzivas [[longlipa urso|longlipajn ursojn]], [[azia nigra urso|aziajn nigrajn ursojn]], [[granda pando|grandajn pandojn]], [[sunurso]]jn kaj idojn de [[bruna urso]].

== Pariĝo ==
La aĝo de [[seksa fekundeco]] de ursoj estas tre varia kaj inter kaj ene de specio. Rapido de maturiĝo je nemalgranda parto dependas de sano kaj kondiĉoj de korpo, kiuj, siavice, dependas de klimato kaj kvanto de nutro atingebla por kreskanta individuo. Inoj de pli malgrandaj specioj ofte havas idojn je aĝo de 2 jaroj, dum por pli grandaj specioj oni ofte bezonas kvar ĝis naŭ jarojn por maturiĝi. Je virseksuloj la unua pariĝo povas okazi eĉ pli malfrue pro konkuro kun pli oldaj, grandaj kaj fortaj virseksuloj.<ref name="HMW"/>

[[Dosiero:Black Bears mating.jpg|maldekstra|eta|Pariĝo de [[amerika nigra urso|amerikaj nigraj ursoj]].]]
La periodo de pariĝo ĉe ursoj estas tre mallonga. Ursoj de nordaj klimatoj reproduktiĝas nur en aparta sezono, plej kutime tuj post hiberniĝo, sed pli tropikaj populacioj reproduktiĝas tutjare. Idoj naskiĝas sendentaj, senharaj kaj blindaj. Ĉe bruna urso naskiĝas 1 ĝis 3 idoj, kiuj restas ĉe sia patrino dum du plenaj sezonoj. Ili trinkas [[lakto]]n de sia patrino dum tuta tiu tempo, kvankam eventuale la nutro iĝas pli rara kaj idoj komencas ĉasi kun sia patrino. Ili loĝas apude de la patrino por tri pliaj jaroj, ĝis ŝi eniras novan [[oestro]]n kaj forpelas la idojn. Virseksuloj, aparte de polusaj kaj brunaj ursoj, mortigos kaj foje formanĝas idojn de aliaj patroj por rapidigi oestron de la ino. Malgraŭ ĝenerale malplia grando kaj forto, inoj plej ofte sukcesas forpeli tiujn kanibalemajn virseksulojn kaj protekti siajn idojn.

== Vintra hiberniĝo ==
[[Dosiero:Cub polar bear is nursing 2.OGG|Ino de [[polusa urso]] kun ido|eta]]
Multaj ursoj en malvarmaj areoj eniras [[hiberniĝo]]n vintre. Tio ĉi estas, tamen, ne vera hiberniĝo en la senco en kiu la vorto uziĝas science. Veraj hibernuloj reduktas sian korpan temperaturon ĝis preskaŭ la temperaturo de la medio dum hiberniĝo. Ili, tamen, eliras kaj reeniras la hiberniĝon kelkajn fojojn dum vintro por [[urini]] aŭ [[feki]] aŭ manĝi ion el antaŭŝparitaj nutraĵoj. Ĉe ursoj, male, la temperaturo preskaŭ ne malkreskas kaj la ritmo de [[koro]] restas preskaŭ sama. La ursoj plej ofte ne eliras la hiberniĝon ĝis printempo, kaj do ne manĝas, ne urinas kaj ne fekas dum la tuta periodo. "Vekigita" dum vintro, urso ne povas reeniri hiberniĝon kaj kutime mortas pro malvarmo kaj malsato. Onikrede la pli alta korpa temperaturo kaj pli facila vekiĝo estas reprodukta adaptiĝo, ĉar ursinoj kutime naskas idojn tuj post aŭ eĉ dum vintra hiberniĝo.

== Rilato kun homoj ==
=== Ursa danĝero ===
[[Dosiero:Polar Bear 2004-11-15.jpg|eta|Polusa urso en Wapusk Nacia Parko, [[Kanado]]]]
Iuj ursaj specioj, aparte [[polusa urso]], [[amerika nigra urso]], [[longlipa urso]] kaj [[bruna urso]] povas esti konsiderinda danĝero por [[homo]]j, aparte en areoj, kie ili alkutimiĝis al homoj. Ursoj estas sufiĉe grandaj kaj fizike fortaj por kaŭzi severajn traŭmojn aŭ [[morto]]n kiam ili atakas homojn. Tamen ili estas timemaj, facile forpeleblas kaj ĝenerale emas eviti homojn. Ursoj atakoj estas relatives maloftaj, sed ili kutime ricevas vastan pripublikigon.<ref>{{Citaĵo el gazeto|titolo=Polar Bear-Human Interactions in Canadian National Parks, 1986-2000|familia nomo=Clark|persona nomo=Douglas|jaro=2003|gazeto=Ursus|volumo=14|numero=1|paĝoj=65–71}}</ref> Vere, danĝero de ursoj estas iom pligrandigita en homa kulturo. Tamen, ekzistas situacioj, kiam ursoj estas agresemaj kaj povas ataki neatentemajn homojn: ekzemple, kiam ino protektas idojn aŭ kiam malsata urso protektas freŝan kadavron. Por homoj estas rekomendite esti atentemaj kun ursoj kaj ne alproksimiĝi al ili, ĉar ilian konduton malfacilas antaŭdiri eĉ por plej spertaj fakuloj.<ref>[http://shpilenok.livejournal.com/5191.html#cutid1 Когда медведь рядом...] - el [[blogo]] de inspektisto de rusa naturrezervejo (ruse)</ref>

Ursoj ankaŭ povas kaŭzi konfliktojn kun homoj kiam ili ŝtelas [[greno]]n aŭ [[legomo]]jn de [[kampo]]j aŭ atakas [[bruto]]n.<ref name="crops">{{Citaĵo el gazeto|titolo=Human–sun bear conflicts in East Kalimantan, Indonesian Borneo|familia nomo=Fredriksson|persona nomo=Gabriella|jaro=2005|gazeto=Ursus|volumo=16|numero=1|COI=10.2192/1537-6176(2005)016[0130:HBCIEK]2.0.CO;2|paĝoj=130–137}}</ref><ref name="livestock">{{Cite journal|last=Goldstein|first=Issac|year=2006|title=Andean bear–livestock conflicts: a review|journal=Ursus|volume=17|issue=1|pages=8–15|doi = 10.2192/1537-6176(2006)17[8:ABCAR]2.0.CO;2|last2=Paisley|first2=Susanna|last3=Wallace|first3=Robert|last4=Jorgenson|first4=Jeffrey P.|last5=Cuesta|first5=Francisco|last6=Castellanos|first6=Armando}}</ref> Tiuj ĉi problemoj povas okazi pro nur unu aŭ kelkaj ursoj el la populacio, sed ofte pro ili farmistoj kaj ranĉistoj ekhavas malamon kontraŭ ursoj kaj klopodas mortigi aŭ forigi ĉiujn ursojn el la areo.<ref name="livestock"/>

=== Kunekzisto kun ursoj ===
[[Dosiero:Beardanger.JPG|eta|maldekstra|"Areo estas fermita pro ursa danĝero" - signŝildeto el [[Denali Nacia Parko]] en [[Alasko]]]]
En multaj areoj de la mondo la [[ŝtato]]j kreas leĝarojn kiuj protektu ursojn de ĉasistoj kaj [[detruo de habitato]]. Ĝenerale homoj havas pozitivan imagon pri ursoj kaj emas identifikiĝi kun ili pro ilia ĉionvoremo kaj ebleco stari sur malantaŭaj piedoj.<ref>{{Citaĵo el gazeto|url=http://jstor.org/stable/3872683|titolo=Public Attitudes toward Bears and Their Conservation|familia nomo=Kellert|persona nomo=Stephen|jaro=1994|gazeto=Bears: Their Biology and Management|volumo=9|numero=1|COI=10.2307/3872683|paĝoj=43–50}}</ref> Do, en multaj socioj ekzistas vasta subteno por protekto de ursoj.<ref>{{Cite journal|last=Andersone|first=Žanete|year=2004|title=Public perception of large carnivores in Latvia|journal=Ursus|volume=15|issue=2|pages=181–187|doi=10.2192/1537-6176(2004)015<0181:PPOLCI>2.0.CO;2|last2=Ozolinš|first2=Jānis}}</ref> En pli vilaĝaj kaj malriĉaj regionoj, tamen, ankaŭ ekzistas malamikemo kontraŭ ursoj pro ilia (vera aŭ ŝajna) danĝero kaj ekonomiaj malgajnoj kiujn ili kaŭzas por kamparanoj.<ref name="livestock"/> En areoj, kie homoj kaj ursoj kunloĝas apude, estas malpermesite manĝigi ursojn aŭ eĉ ebligi ilin atingi rubujojn kaj manĝeblajn forĵetaĵojn. La kialo de tio estas ke ursoj, kiuj alkutimiĝis al bongusta, satiga kaj facile atingebla homa manĝaĵo, ĉesas ĉasi aŭ furaĝi kaj nur serĉas por homaj forĵetaĵoj. Ekzistas okazoj kiam tiuj ursoj eĉ invadas homajn domojn, kaŭzante gravan danĝeron.

Kaptitaj ursoj estas popularaj atraktaĵoj en [[zoo]]j tutmonde. Krome, ili ankaŭ ofte rolas en [[cirko]]j, kie ilin eblas dresi danci, boksumi aŭ biciklumi. Tamen nun multaj aktivuloj kaj organizaĵoj por [[bestaj rajtoj]] protestas tiun ĉi uzadon.

=== Uzo de ursoj en medicino kaj kuirarto ===
En multaj homaj kulturoj ekzistas tradicio ĉasi ursojn kaj manĝi ilian [[viando]]n. Ursa viando estas malhelkolora kaj malmola, iom simila al bovaĵo. En [[Kantona kuirarto]] piedoj de ursoj estas populara delikataĵo. La popoloj de [[Ĉinio]], [[Japanio]] kaj [[Koreio]] uzas iujn partojn de ursaj korpoj kaj [[sekrecio]]jn (ekzemple, [[galo]]n kaj [[gala veziko|galajn vezikojn]]) en [[tradicia medicino]]. Ekzistas eĉ specialaj farmoj, kie estas tenataj t.n. "[[gala urso|galaj ursoj]]" por kolekto de galo. Onikrede, tiuj farmoj en [[Ĉinio]], [[Vjetnamio]] kaj [[Suda Koreio]] enhavas entute ĉirkaŭ 12 000 ursojn.<ref name="BBC">{{cite news|url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6742671.stm|title=BBC Test kit targets cruel bear trade | date=2007-06-11 | accessdate=2010-01-01|archiveurl = http://www.webcitation.org/5uKg09Jgj |archivedate = 2010-11-18|deadurl=no}}</ref> Kiam oni manĝas ursan viandon, estas rekomendite tre diligente boli aŭ rosti ĝin, ĉar ĝi estas ofte infektita de [[trikino]]j.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.cdc.gov/MMWR/preview/mmwrhtml/mm5327a2.htm|titolo=Trichinellosis Associated with Bear Meat|alirdato=2006-10-04}}</ref><ref>{{Citaĵo el novaĵo|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/41529.stm|titolo=BBC News - Bear meat poisoning in Siberia|alirdato=2006-10-04|dato=1997-12-21}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.evira.fi/portal/en/food/current_issues/?id=346|accessdate=2006-10-04|title=Finnish Food Safety Authority: Bear meat must be inspected before serving in restaurants|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2011-02-07|arkivurl=https://web.archive.org/web/20110717025544/http://www.evira.fi/portal/en/food/current_issues/?id=346|arkivdato=2011-07-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110717025544/http://www.evira.fi/portal/en/food/current_issues/?id=346|archivedate=2011-07-17}} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.evira.fi/portal/en/food/current_issues/?id=346 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2011-02-07 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20110717025544/http://www.evira.fi/portal/en/food/current_issues/?id=346 |arkivdato=2011-07-17 }}</ref>

== Klasado ==
La familio Ursedoj estas unu el naŭ familioj en subordo ''[[Caniformia]]'', la "hundsimilaj" rabobestoj, en [[ordo (biologio)|ordo]] [[Karnovoruloj]]. El nun vivantaj familioj, la plej proksime rilataj al ursoj estas [[fokuloj]] kaj [[musteledoj]].<ref name=Hunt2005>{{Citaĵo el gazeto|titolo=Phylogeny of the Carnivora: basal relationships among the Carnivoramorphans, and assessment of the position of ‘Miacoidea’ relative to Carnivora|aŭtoro=Welsey-Hunt, G.D. & Flynn, J.J.|jaro=2005|gazeto=Journal of Systematic Palaeontology|volumo=3|numero=1|COI=10.1017/S1477201904001518|paĝoj=1–28}}</ref>

La sekvaj trajtoj de ostoj kaj dentoj apartigas ursedojn de aliaj rilataj familioj:
* ekzisto de [[alisfenoido|alisfenoida]] kanalo
* apudokcipitaj eltrudoj, kiuj estas grandaj kaj ne unuigitaj kun [[aŭdaj tuberoj]]
* aŭdaj tuberoj ne estas tre grandaj
* [[lakrima osto]] estas [[rudimento|rudimenta]]
* [[vangodentoj]] estas molaroj, kio sugestas pli vastan (ne nur karnovoran) dieton je plimulto de specioj (kvankam ankaŭ ekskluzive rabobestaj specioj estas konataj en fosilioj)<ref name=Wang>{{Citaĵo el gazeto|url=http://www.nhm.org/expeditions/rrc/wang/documents/Wangetal2005ShandGolarctoids.pdf|titolo=Amphicticeps and Amphicynodon (Arctoidea, Carnivora) from Hsanda Gol Formation, Central Mongolia and Phylogeny of Basal Arctoids with Comments on Zoogeography|aŭtoro=Wang, Xiaoming, Malcolm C. McKenna, and Demberelyin Dashzeveg|jaro=2005|gazeto=American Museum Novitates|numero=3483|paĝo=57}}{{404|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
* [[rabobestaj dentoj]] estas plataj
Krome, membroj de la familioj havas malantaŭen-orientitajn M2-[[molaro]]jn, longigitajn m2-molarojn kaj reduktitajn antaŭmolarojn.

Modernaj ursoj havas ok ĝenerale agnoskitajn speciojn en tri subfamilioj: [[Ailuropodinae]] (monotipa kun [[granda pando]]), [[Tremarctinae]] (monotipa kun [[Okulvitra urso]]), kaj [[Ursinae]], kiu havas ses speciojn en unu, du aŭ tri genroj laŭ diversaj taksonomioj.

=== Fosiliaj ursoj ===
=== Taksonomiaj esploroj de vivantaj specioj ===
=== Moderna klasado ===
[[Dosiero:Medved mzoo.jpg|dekstra|eta|[[Bruna urso]] ''Ursus arctos'', en [[Moskva Zoo]]]]
[[Dosiero:Ursus thibetanus 3 (Wroclaw zoo).JPG|eta|[[Azia nigra urso]] ''Ursus thibetanus'', en Zoo de [[Wrocław]], Pollando]]
[[Dosiero:Sun Bear 7.jpg|dekstra|eta|[[Sunurso]] ''Helarctos malayanus'', en [[Columbus Zoo]]]]
[[Dosiero:Giant Panda 2004-03-2.jpg|eta|[[Granda pando]] ''Ailuropoda melanoleuca'', "Tian Tian"]]

Laŭ plej moderna taksonomio, klasado de la ursa familio estas jena (simbolo † montras formortintaj taksonoj):
* '''Familio Ursedoj (Ursidae)'''
** Subfamilio Ailuropodenoj - ''Ailuropodinae''
*** †Ailurarkto - ''Ailurarctos''
**** †''Ailurarctos lufengensis''
**** †''Ailurarctos yuanmouenensis''
*** Ailuropodo - ''[[Ailuropoda]]'' (veraj pandoj)
**** †''[[Ailuropoda baconi]]''
**** †''[[Ailuropoda fovealis]]''
**** [[Granda pando]] - ''[[Ailuropoda melanoleuca]]''
***** Giganta pando - ''[[Ailuropoda melanoleuca melanoleuca]]''
***** Ĉjinlinga pando - ''[[Ailuropoda melanoleuca qinlingensis]]''
**** †''[[Ailuropoda microta]]''
**** †''[[Ailuropoda wulingshanensis]]''
** subfamilio Tremarktenoj - Tremarctinae
*** [[Okulvitra urso]] - Tremarctos
**** Helvizaĝa okulvitra urso - ''Tremarctos ornatus''
**** †''[[Tremarctos floridanus]]''
*** †Arktodo - ''[[Arctodus]]''
**** †''Arctodus simus''
**** †''Arctodus pristinus''
*** †Arktoterio - ''[[Arctotherium]]''
**** †''Arctotherium angustidens''
**** †''Arctotherium bonariense''
**** †''Arctotherium brasilense''
**** †''Arctotherium latidens''
**** †''Arctotherium tarijense''
**** †''Arctotherium vetustum''
**** †''Arctotherium wingei''
*** †Plionarkto - ''[[Plionarctos]]''
**** †''Plionarctos edensis''
**** †''Plionarctos harroldorum''
** Subfamilio Ursenoj - ''[[Ursinae]]''
*** † Agrioterio - ''Agriotherium''
**** † ''Agriotherium inexpetans''
**** † Agrioterio sivala - ''Agriotherium sivalensis''
**** † Agrioterio de Schneider - ''Agriotherium schneideri''
*** † Indarkto - ''[[Indarctos]]''
**** † Panĝaba indarkto - Indarctos punjabiensis
**** † Oregona indarkto - Indarctos oregonensis
**** † Ursosimila indarkto - Indarctos arctoides
**** †''Indarctos anthraciti''
**** †''Indarctos atticus''
**** †''Indarctos nevadensis''
**** †''Indarctos salmontanus''
**** †''Indarctos vireti''
**** †Indarkto de Zdansky - ''Indarctos zdanskyi''
*** [[Sunurso]] - Helarctos
**** Sunurso kurthara - ''Helarctos malayanus''
***** Malaja sunurso - ''[[Helarctos malayanus malayanus]]''
***** Bornea sunurso - ''[[Helarctos malayanus euryspilus]]''
*** melurso - Melursus
**** [[Longlipa urso]] - ''Melursus ursinus''
***** Hinda longlipa urso - ''Melursus ursinus ursinus'' <ref>[[Barataj orient-altaĵaj humidaj deciduaj arbaroj]], [[Narmad-valaj sekaj deciduaj arbaroj]], [[Nordokcident-ghataj humidaj deciduaj arbaroj]]</ref>
***** Cejlona longlipa urso - ''Melursus ursinus inornatus''
*** † Ursavo - Ursavus
**** † Elma ursavo - ''Ursavus elmensis''
**** † Juna ursavo - ''Ursavus primaevus''
**** † Ursavo de Deperet - ''Ursavus depereti''
**** †''Ursavus brevirhinus''
**** †''Ursavus pawniensis''
*** Vera urso - ''[[Ursus]]''
**** †''[[Ursus abstrusus]]''
**** Amerika nigra urso - ''[[Ursus americanus]]''
***** Olimpia nigra urso - ''[[Ursus americanus altifrontalis]]''
***** Novmeksika nigra urso - ''[[Ursus americanus amblyceps]]''
***** Eostamerika nigra urso - ''[[Ursus americanus americanus]]''
***** Kalifornia nigra urso - ''[[Ursus americanus californiensis]]''
***** Nigra urso de Reĝino Charlotte - ''[[Ursus americanus carlottae]]''
***** Cinamona urso - ''[[Ursus americanus cinnamomum]]''
***** Glacia urso - ''[[Ursus americanus emmonsii]]''
***** Meksika nigra urso - ''[[Ursus americanus eremicus]]''
***** Florida nigra urso - ''[[Ursus americanus floridanus]]''
***** Novlanda nigra urso - ''[[Ursus americanus hamiltoni]]''
***** Kermodea nigra urso - ''[[Ursus americanus kermodei]]''
***** Luiziana nigra urso - ''[[Ursus americanus luteolus]]''
***** Uest-meksika nigra urso - ''[[Ursus americanus machetes]]''
***** Kenaja nigra urso - ''[[Ursus americanus perniger]]''
***** Nigra urso de Dall - ''[[Ursus americanus pugnax]]''
***** Vankuvra nigra urso - ''[[Ursus americanus vancouveri]]''
**** [[Bruna urso]] - ''Ursus arctos''
***** Eŭroazia bruna urso - Ursus arctos arctos
***** [[Alaska urso]] - ''[[Ursus arctos alascensis]]''
***** [[Kamĉatka urso]] - ''[[Ursus arctos beringianus]]''
***** †Kalifornia ora urso - ''[[Ursus arctos californicus]]''
***** †[[Atlasa urso]] - ''[[Ursus arctos crowtheri]]''
***** †''[[Ursus arctos dalli]]''
***** Gobia urso - ''[[Ursus arctos gobiensis]]'' (preskaŭ formortinta)
***** [[Griza urso]] - ''Ursus arctos horribilis''
***** [[Kodiaka urso]] - Ursus arctos middendorffi''
***** Himalaja ruĝa urso - ''[[Ursus arctos isabellinus]]''
***** Himalaja blua urso - ''[[Ursus arctos pruinosus]]''
***** Usuria bruna urso - ''[[Ursus arctos lasiotus]]''
***** †Meksika griza urso - ''[[Ursus arctos nelsoni]]''
***** Urso de Bergman - ''[[Ursus arctos piscator]]'' (supozeble formortinta)
***** [[Siria bruna urso]] - ''Ursus arctos syriacus''
***** ''[[Ursus arctos sitkensis]]''
***** Jeniseja bruna urso - ''Ursus arctos yeniseensis''
***** Kaŭkaza bruna urso - ''Ursus arctos meridionalis''
**** †Urso de Deninger - ''[[Ursus deningeri]]''
**** †Etruska urso - ''[[Ursus etruscus]]''
**** †Urso de MacFarlane - ''[[Ursus inopinatus]]'', ([[kaŝbesto]]; se vera specio, formortinta)
**** †''[[Ursus minimus]]''
**** [[Polusa urso]] - ''Ursus maritimus''
***** ''[[Ursus maritimus maritimus]]''
***** †''[[Ursus maritimus tyrannus]]''
**** †''[[Ursus rossicus]]''
**** †''[[Ursus sackdillingensis]]''
**** †[[Kaverna urso]] - ''[[Ursus spelaeus]]''
**** [[Azia nigra urso]] - ''Ursus thibetanus''
***** Himalaja nigra urso - ''Ursus thibetanus thibetanus''
***** Formosa nigra urso - ''[[Ursus thibetanus formosanus]]''
***** Baluĉistana nigra urso - ''[[Ursus thibetanus gedrosianus]]''
***** Japana nigra urso - ''[[Ursus thibetanus japonicus]]''
***** Lanhara nigra urso - ''[[Ursus thibetanus laniger]]''
***** Mupina nigra urso - ''[[Ursus thibetanus mupinensis]]''
***** Usuria nigra urso - ''[[Ursus thibetanus ussuricus]]''
** †Kolponomo - ''[[Kolponomos]]''
*** †''Kolponomos clallamensis''
*** †''Kolponomos newportensis''

Rimarko: La klasado de subfamilio Ursenoj estas iom nebula ĝis nun. Iam la generoj ''Melursus'' kaj ''Helarktos'' ankaŭ estas inkluditaj en ''Ursus''. La [[azia nigra urso]] kaj la [[polusa urso]], laŭ pli malnovaj sistematikoj, havis siajn proprajn genrojn, laŭorde, ''Selenarctos'' kaj ''Thalarctos''. Nun estas ĝenerala konsento ke tiuj taksonoj havas rangon de [[subgenro]].

Amerika nigra urso, bruna urso kaj polusa urso povas interpariĝi kaj ekzistas iu kvanto de interspeciaj [[hibrido]]j inter ili ([[Ursedaj hibridoj]]).

== Kulturaj referencoj ==
=== Etimologio ===
La rekonstruita [[hindeŭropa pralingvo|prahindeŭropa]] radiko kun signifo "urso" estas ''*h₂ŕ̥tḱos''. De ĝi devenas [[sanskrito|sanskrita]] vorto ''r̥kṣa'', [[avesta lingvo|avesta]] ''arša'', [[kimra lingvo|kimra]] ''arth'' (de kiu, supozeble, devenas populara brita vira nomo [[Arthur]]), [[antikva greka lingvo|greka]] ''ἄρκτος'' kaj [[latina lingvo|latina]] ''Ursus''.<ref name="indo-european1959">[[Pokorny (1959)]] [http://www.indo-european.nl/cgi-bin/startq.cgi?flags=endnnnl&root=leiden&basename=\data\ie\pokorny] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20101210072140/http://www.indo-european.nl/cgi-bin/startq.cgi?flags=endnnnl&root=leiden&basename=%5Cdata%5Cie%5Cpokorny|date=2010-12-10}}</ref> La lasta poste eniris ankaŭ en [[Esperanto]]n. Do, ''Ursus arctos'', la [[dunoma nomsistemo|dunoma nomo]] por [[bruna urso]], donita de [[Carolus Linnaeus|Linné]], estas simple kombinaĵo de la latina kaj la greka vortoj por urso.

Ĉar la besto estas tiom granda kaj danĝera, en multaj kulturoj estis [[tabuo]] uzi ĝian propran nomon, kaj do aperis sennombraj [[eŭfemismo]]j. Ekzemple, en preskaŭ ĉiuj [[ĝermanaj lingvoj]] vorto por "urso" devenas de praĥindoeŭropa radiko ''*beron'', kiu signifas "bruna" (fakte, la Esperanta vorto "bruna" devenas ĝuste de ĝi): [[germana]] ''bär'', [[angla]] ''bear'', [[nederlanda lingvo|nederlanda]] ''beren'', [[sveda lingvo|sveda]] ''björn'', [[dana lingvo|dana]] ''bjørn'' ktp.<ref name="indo-european1959"/> En [[slavaj lingvoj]] oni ekuzis alian eŭfemismon pri urso: ''medved'' (ekz. [[rusa lingvo|ruse]]: медведь), laŭlitere [[mielo|miel]]-manĝulo. En kelkaj slavaj lingvoj tiu ĉi vorto havis pluan deformigon, ekz. [[ukraina lingvo|ukraina]] ''ведмідь'', [[pola lingvo|pola]] ''niedźwiedź'', ankaŭ en kelkaj dialektoj de la [[ĉeĥa lingvo|ĉeĥa]] ''nedvěd'' anstataŭ ''medvěd''. [[Hungara]] vorto ''medve'' estas pruntita el slavaj lingvoj.<ref>{{cite web |url=http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/bear.html |title=Bears |accessdate=2009-03-12 |last=Votruba |first=Martin |work=Slovak Studies Program |publisher=University of Pittsburgh |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120120005733/http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/bear.html |archivedate=2012-01-20 |deadurl=no |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2011-02-08 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090422075423/http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/bear.html |arkivdato=2009-04-22 }}{{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090422075423/http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/bear.html |date=2009-04-22 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/bear.html |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2011-02-08 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20090422075423/http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/bear.html |arkivdato=2009-04-22 }}</ref> Nun eĉ la rusoj, vivantaj en [[Siberio]], [[Kamĉatko]] kaj aliaj regionoj kie ursoj abundas, preferas eviti uzon de la vorto ''медведь'' kaj uzas anstataŭaĵojn kiel "la bruna", "la mastro", "la avo", "Miĥailo" ktp.

Ironie, nun oni supozas ke la praĥindoeŭropa radiko mem estas tabu-eŭfemismo, rilata al sanskrita vorto ''rakṣas'', kiun oni povas traduki kiel vundo, detruo, malbono. Ankaŭ rilatas nomo de [[rakŝaso]]j - malicaj [[demono|demon]]-similaj kreaĵoj el [[mitologio]] de multaj [[Barato|barataj]] kulturoj.<ref>{{cite web |url=http://www.cloudline.org/LinguisticArchaeology.html |title=The Brown One, The Honey Eater, The Shaggy Coat, The Destroyer |publisher=Cloudline.org |date= |accessdate=2010-10-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100918182003/http://cloudline.org/LinguisticArchaeology.html |archivedate=2010-09-18 |deadurl=no }}</ref>

=== Nomoj ===
En eŭropaj kulturoj urso kaŭzis timon, sed ankaŭ grandan estimon pro siaj forto kaj luktkapablo. En la [[malnova angla lingvo]] vorto ''beorn'' signifis kaj "urso" kaj "batalisto". Do, en ĝermanaj kulturoj ekzistis tradicio doni al knaboj la nomon de urso por ke ili iĝu fortaj kaj batalemaj viroj. Tiu ĉi uzo estas sufiĉe antikva kaj menciita en kelkaj [[runŝtono|runŝtonaj]] ekskriboj.<ref>http://hildebrand.raa.se/arkeologi/uppland.asp{{404|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ĝis nun Björn aŭ Bjørn estas sufiĉe kutimaj viraj nomoj en [[Skandinavio]].

La ina nomo [[Ursula]], popularigita en multaj [[kristanismo|kristanaj]] kulturoj pro [[Sankta Ursula]], laŭlitere signifas "ursineto" en la latina. En [[Svisio]] oni kutime povas renkonti viran nomon Urs, kaj la nomo de la urbo kaj la kantono [[Bern]] devenas de ĝermana radiko por urso.

En multaj slavaj kulturoj kutimas familinomoj [[Medved]] kaj [[Medvedev]] (ekzemple, iama [[prezidento de Rusio]] [[Dmitrij Medvedev]]). Ankaŭ la familinomo de fama ĉeĥa [[futbalo|piedpilkisto]] [[Pavel Nedvěd]] estas dialekta vorto por urso. Kutima [[Irlando|irlanda]] familinomo "McMahon" signifas "filo de urso" en [[irlanda lingvo]]. Ofta familinomo en [[Rumanio]] estas Urs(u).

En multaj Eost-Eŭropaj [[judoj|judaj]] komunumoj, vira nomo Ber (de [[jida lingvo|jida]]: בער) estis populara ekde almenaŭ la [[18-a jarcento]], kaj estis nomo de kelkaj famaj [[rabeno]]j. Oni ĝis nun povas renkonti personojn kun tiu nomo en iuj [[ortodoksa judismo|ortodoksaj judaj]] komunumoj en [[Israelo]], [[Usono]] kaj aliaj landoj. Post transloĝiĝo al Israelo kaj pro influo de [[cionismo]], multaj familioj ekuzis anstataŭ la jidan la [[hebrea lingvo|hebrean]] vorton "Dov" (דב) kiel viran nomon. Tiu ĉi nomo ankaŭ renkonteblas en nuna Israelo.

Nomo de konata [[komanĉoj|komanĉa]] estro el la [[19-a jarcento]] [[Paruasemana]] laŭlitere signifas "dek ursoj". Ĝenerale, urs-rilataj nomoj estas tre kutimaj en [[indiĝenaj amerikanoj|nativamerikanaj]] [[tribo]]j.

=== Mitologio kaj Folkloro ===
[[Dosiero:Theodor Kittelsen-En uheldig bjørnejakt.jpg|eta|"En uheldig bjørnejakt" bildo fare de [[Theodor Kittelsen]].]]
[[Dosiero:ShunsenOniguma.jpg|eta|altdekstre|''Onikuma'' el ''[[Ehon Hyaku Monogatari]]'']]
[[Dosiero:Corbinian-panel-bear.jpg|eta|maldekstra|Laŭ lia [[hagiografio]], urso mortigis kargoĉevalon de [[Sankta Corbinian]] dum lia vojo al [[Romo]]. Pro tio, la sanktulo ordonis al urso teni lian kargon. Post alveno al Romo li liberigis la urson.]]
Ekzistas multaj evidentaĵoj de antaŭhistoriaj ursaj kultoj en multaj kulturoj, ekzemple en nomoj kiel [[Arkturo]], [[Granda Ursino]], [[Arktiko]], [[Berserko]], [[Kalevalo]] ktp. Antropologoj kiel [[Joseph Campbell]] rigardas tion kutima eco de [[fiŝkaptado|fiŝkaptaj]] kaj [[ĉaso|ĉasaj]] [[triboj]]. Antaŭhistoriaj [[suomoj|suomaj]] kaj aliaj [[finn-ugra lingvaro|suom-ugraj]] popoloj kredis ke ursoj estas [[spirito]]j de iliaj prauloj. Pro tio la urso (''karhu'') estis tre estimata animalo en iliaj kulturoj. Samkiel multaj aliaj popoloj, ili ofte ne rekte referencis la urson, sed uzis eŭfemismajn nomojn kiel ''otso'', ''mesikämmen'' and ''kontio''. Nun bruna urso estas nacia animalo de [[Suomio]].

Evidentaĵo de sama kulta rilato al urso troveblas en tradicia [[rusoj|rusa]] [[fabelo]] "''[[Morozko]]''", kies protagonisto Ivan provas mortigi ursinon kaj ŝiajn idojn. Pro tio li estas punita per malbeno, kiu magie transforms lian kapon al kapo de urso.

"La bruna urso de Norvegio" estas [[skotoj|skota]] fabelo pri junulino, kiu geedziĝis kun [[princo]], magie transformita al urso, kaj sukcesis redoni al li homan aspekton per forto de ŝia amo kaj travivo de multaj testoj kaj malfacilaĵoj. En la [[1970-aj jaroj]] surbaze de tiu ĉi rakonto estas kreita [[Germana Demokratia Respubliko|eost-germana]] filmo ''[[Das singende, klingende Bäumchen]]'', kiu iom poste dissendiĝis en [[BBC]] kiel televidserieto sub nomo ''The Singing Ringing Tree''.

Ekzistas ankaŭ evidentaĵoj de ursaj kultoj inter diversaj [[popoloj de Ĉinio]] kaj en [[ajnuoj|ajnua]] kulturo (ekzemple, la rito de ''[[Iomante]]''). [[Koreoj]], samkiel la suom-ugroj, rigardas urson kiel praulon de sia popolo. Laŭ [[korea mitologio]], dio establis malfacilan teston por ursino kaj, kiam ŝi pasis la teston, la dio transformis ŝin al virino kaj geedziĝis kun ŝi.

[[Dosiero:Coat of arms of Benedictus XVI.svg|eta|altdekstre|La "kargourso" de [[Sankta Corbinian]] estas la urba simbolo de [[Freising]], kiu estas parto de tie ĉi montrita blazono de [[papo]] [[Benedikto la 16-a]]]]
En [[Alpoj|alpa]] zono legendoj pri sanktuloj, kiuj dresis ursojn, estas sufiĉe kutimaj. La legendo pri [[Sankta Corbinian]], iama [[episkopo]] de [[Freising]], kiu igis sovaĝan urson teni sian kargon dum lia vojo al [[Romo]], estas memorigita sur [[blazono]] de la [[episkopujo]]. Simila legendo ekzistas pri [[Sankta Romedius]], kiu ankaŭ, laŭmite, dresis urson kaj rajdis sur ĝia dorso ekde sia monta ernitejo al la urbo [[Trento]]. Similajn historiojn oni rakontas pri [[Sankta Gall]] kaj [[Sankta Columbanus]].
[[Dosiero:Coa Abbey Saint Gall.svg|eta|altdekstre|Blazono de [[Abatejo de Sankta Gall]]]]
Tiu ĉi ripentanta mito estas, onikrede, eklezia metaforo por venko de [[kristanismo]] kontraŭ [[paganismo]].<ref>[[Michel Pastoreau]] (2007)''L'ours. Historie d'un roi déchu''</ref> En antikvaj norvegaj vilaĝoj ofte troveblas speciala formo de tombkovrilo - longa, malvasta bloko de ŝtono je iom piramida formo, kiel tegmento de longa domo, kun karvaĵoj de [[buŝumo|buŝumitaj]] (t.e. kristanitaj) ursoj sur ĉiu fino. Kvankam la plej granda kolekto de tiuj troveblas en kirko de urbeto [[Brompton]], [[North Yorkshire]],<ref>Noted and illustrated in Richard Hall, ''Viking Age Archaeology'' 1995:43 and fig. 22.</ref> ili troviĝas tra tuta norda [[Anglio]] kaj suda [[Skotio]], kun okazaj trovaĵoj en [[Midlands]], [[Kimrio]], [[Kornvalo]] kaj [[Irlando]]. Antaŭnelonge, grupo de ili estas trovita sur [[Orkadoj]].

[[Dosiero:The Three Bears - Project Gutenberg eText 17034.jpg|eta|altdekstre|"La tri ursoj" - ilustraĵo fare de [[Arthur Rackham]] por kolekto de anglaj fabeloj fare de [[Flora Annie Steel]]]]
Ursoj ofte rolas en popularaj fabeloj kaj infanrakontoj kiel [[Fabelo pri Tri Ursoj]], la [[Berenstain ursoj]] kaj [[Winnie-la-Pu]].

La [[Granda Ursino]] (''Ursa major'') kaj [[Malgranda Ursino]] (''Ursa minor'') estas du borealaj [[konstelacio]]j, tre proksimaj al la [[Polusa Stelo]]. Ĉar la "vosto" de Granda Ursino estas historie uzata por trovi [[nordo]]n en [[Norda Hemisfero]], la vorto "[[Arkto]]" (kaj, eventuale, "[[Antarkto]]") venas de la helena vorto por "urso" pro la stelaro.

=== Simbolismo ===
[[Dosiero:As Between Friends (Punch magazine, 13 December 1911, detail).jpg|eta|altdekstre|La [[Britio|Brita]] [[Leo]], la [[Rusio|Rusa]] Urso kaj la [[Persa kato|Persa Kato]] - artista reprezento de landoj dum [[La Granda Ludo]]]]
La [[Rusa Urso]] estas kutima nacia maskoto de [[Rusio]] (kaj ankaŭ [[Sovetunio]]). Krome, urso estas ofta nacia stereotipo de [[Germanio]] kaj [[Svisio]], ekzemple, ĝi aperas sur blazono de urbo kaj ŝtato [[Berlino]] kaj de urbo kaj kantono [[Berno]]. La [[bruna urso]] estas nacia animalo de [[Suomio]].

[[Dosiero:Flag of California.svg|eta|altdekstre|La flago de [[Kalifornio]]]]
En [[Usono]], la [[amerika nigra urso]] estas stata animalo de [[Luiziano]], [[Novmeksiko]] kaj [[Uesta Virginio]]. La [[griza urso]] estas ŝtata animalo de [[Montano]] kaj [[Kalifornio]].

En [[Britio]], urso estas parto de blazono de [[Warwickshire]] [[county]].<ref>[http://www.civicheraldry.co.uk/warwicks.html WARWICKSHIRE COUNTY COUNCIL] ĉe [http://www.civicheraldry.co.uk Civic heraldry]</ref>

Brunaj ursoj ([[angle]] ''bears'' aŭ ''bruins'') estas populara maskoto de usonaj sportaj teamoj, ekzemple [[Chicago Bears]], [[California Golden Bears]], [[UCLA Bruins]], [[Boston Bruins]] ktp. Ursido de nomo [[Miŝa]] estis maskoto de [[Somera Olimpiko 1980]] en [[Moskvo]], [[Sovetunio]].

En [[Brazilo|Brazila]] [[folkloro]], kvankam [[Andoj|andaj]] [[Okulvitra urso|okulvitraj ursoj]] aperas nur tre malofte en [[Amazonio]], urso havas gravan rolon. Al ĝi rilatas la 23-a grupo de nombroj, t. e., ĉiuj nombroj finiĝantaj per 89-90-91-92. Urso ankaŭ estas grava figuro en [[karnavalo]] de [[Recifo]].

=== Lingvaj figuroj ===
Ursoj estas referencataj en multaj parolaĵoj kaj lingvaj figuroj en diversaj kulturoj, kiuj havis kontaktojn kun ili. Jen kelkaj ekzemploj:
* En [[Brazilo]] oni nomas "urso" la amikon de ies edzino, ekzemple: "Johano estas urso de Jozefo", do Johano estas amiko de edzino de Jozefo.
* En la angla kaj ankaŭ internacia [[borso|borsa]] ĵargono, "ursa merkato" estas periodo de malkresko de prezoj. Ĉiuj antaŭdiroj de malkresko estas nomataj "ursaj", pro stereotipa pozo de iranta urso, rigardanta soben. [[Makleristo]]j, kiuj perlaboras pro malkresko de valoroj, estas kutime nomataj "ursoj". Iliaj antagonistoj estas "virbovoj", kiuj enspezas de kresko de valoroj, kaj do ekzistas terminoj de "virbovaj" antaŭdiraj kaj "virbovaj merkatoj".
* En [[geja kulturo]], termino "[[urso (gejo)|urso]]" estas uzata por virgejo, plej ofte de eŭropana raso, kun granda, haroza korpo kaj ofte ankaŭ kun [[barbo]]. "Ursoj" formas apartan komunumon ene de la geja movado.
* En sudaj ŝtatoj de [[Usono]], aparte tiuj de iama [[Dakota-teritorio]], ekzistas parola figuro ''"bear tracking"'' (laŭlitere, "sekvo de ursaj piedmarkoj") kiu signifas mensogon, eraron aŭ sekvon de misa gvidilo. Tiu ĉi parolaĵo aperis en tempoj de t.n. "[[sovaĝa okcidento]]", kiam pioniroj kaj koloniistoj ofte ĉasadis ursojn en montoj kaj arbaroj. Ursoj estas saĝaj animaloj kaj ili ofte trompis ĉasistojn per laso de falsaj piedmarkaroj kaj komplikaj kurvoj. Inter ĉasistoj kutime ekzistis stereotipo, ke eltrovi urson simple per sekvo de ĝiaj piedmarkoj estas senespera afero.
* En [[Koreujo]] oni diras pri persono, ke ĝi estas "kiel urso", se ĝi estas obstina kaj ne konsideras siajn ĉirkaŭaĵojn. Oni diras pri personoj "obstina urso", same, kiel en Eŭropaj kulturoj oni diras pri [[azeno]].
* La [[Biblio]] komparas elitaj militistoj de [[Davido|Reĝo Davido]], kiuj estis tiom furiozaj en batalo ke povis venki kontraŭ multoble pli grandaj armeoj, kun "ursino, prirabita je siaj idoj en kampo" ([[2-a libro de Samuel]] 17:8). El tiu ĉi biblia fonto devenas termino "senidigita ursino" ([[hebrea lingvo|hebree]]: דב שכול). Ĝi estas ĝis nun uzata en literatura [[hebrea lingvo]] de nuna [[Israelo]], kaj, foje, en iuj [[kristanismo|kristanaj]] kulturoj.

=== Proverboj ===
Ekzistas pluraj [[proverbo]]j pri urso en la [[Proverbaro Esperanta]] de [[L. L. Zamenhof]], inter ili<ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://eo.lernu.net/biblioteko/proverboj/listo.php |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2008-08-15 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20111225060747/http://eo.lernu.net/biblioteko/proverboj/listo.php |arkivdato=2011-12-25 }}</ref>:
* {{citaĵo|''Li saltas gracie, kiel urso ebria.''}}
* {{citaĵo|''Murmuregas la urso, sed danci ĝi devas.''}}
* {{citaĵo|''Kun urso promenu, sed pafilon prete tenu.''}}

== Referencoj ==
{{Projektoj|ReVo=urs}}
{{Referencoj}}

{{Portalo|Zoologio}}
{{Karnomanĝuloj|C.}}

{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Ursedoj| ]]
[[Kategorio:Mamul-nomenklaturo de Středa]]
[[Kategorio:Familioj de mamuloj]]