Vidi fonton por Plumbo

{{Informkesto kemia elemento
<!-- tabelo ( + parto ĝeneralaj informoj) -->
|nukleona=208
|super=[[Stano|Sn]]
|sub=[[Flerovio|Fl]]
|maldekstre=[[Talio (elemento)|talio]]
|dekstre=[[bismuto]]
|suba tabelo=jes
<!-- ĝeneralaj informoj -->
|kemia grupo=Netransiraj metaloj
|RN-CAS=7439-92-1
|grupo=[[Elemento de grupo 14|14]]
|periodo=[[Elemento de periodo 6|6]]
|bloko=[[Bloko p|p]]
|pezono en terkrusto=0,0018
|koncentriteco en marakvo=
|nombro de naturaj izotopoj=4
|dosiero=Lead electrolytic and 1cm3 cube.jpg
|aspekto=blueta grizo
<!-- Atomaj ecoj -->
|relativa atompezo=207.2(1)<ref>{{ref|en}}: [https://www.degruyter.com/downloadpdf/j/pac.2016.88.issue-3/pac-2015-0305/pac-2015-0305.pdf Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)] (PDF), p. 8</ref>
|atomradiuso=180
|kovalenta radiuso=146
|radiuso de van der waals=202
|elektrona konfiguracio=<nowiki>[</nowiki>[[Ksenono|Xe]]<nowiki>]</nowiki> 4f<sup>14</sup> 5d<sup>10</sup> 6s<sup>2</sup> 6p<sup>2</sup>
|elektronoj en surfacoj=2; 8; 18; 32; 18; 4
|oksidiĝa nombro='''2''', 4
<!-- Fizikaj ecoj -->
|materia stato=[[Solido|solida]]
|kristala strukturo=facocentrita kubo
|denseco=(293,15 K) 11,34
|malmoleco=1,5
|magneta konduto=[[diamagnetismo|diamagneta]] (magneta impresemeco <math>\Chi_m </math> = −16 · 10<sup>−6</sup>)
|degelpunkto c=327,46
|degelpunkto k=600,61
|bolpunkto c=1749
|bolpunkto k=2022
|molarvolumeno=18,26
|materia degelpunkto=4,799
|materia bolpunkto=179,5
|premo de satura vaporo=10 [[Pa]] (dum 1088 [[K]])
|rapido de sono=(je 20 °C) 1260
|specifa varmokapacito=129
|elektra konduktivo=(je 20 °C) 4,81 ⋅ 10<sup>6</sup> [[Simenso|S]]/m
|elektra rezistivo=(je 20 °C) 2,08 ⋅ 10<sup>−8</sup>
|termika konduktivo=35,3
<!-- Diversaj -->
|diversaj=jes
|elektroda potencialo=Pb<sup>2+</sup> + 2 e<sup>−</sup> → Pb: −0,1251
|elektronegativeco=2,33 ([[Pauling-skalo]])
|brulvarmo je m3=
|brulvarmo je kg=
|ioniga energio=1-a: 715,6 kJ/mol <br /> 2-a: 1450,5 kJ/mol <br /> 3-a: 3081,5 kJ/mol <br /> 4-a: 4083 kJ/mol <br /> 5-a: 6640
|ionta radiuso=
|izotopoj=
}}
'''Plumbo''' estas [[kemia elemento]], kiu havas la simbolon '''Pb''' kaj la [[atomnumero]]n 82. Ĝi estas venena [[pezmetalo]], kaj troviĝas en la ĉefgrupo (IV) kaj en la 6-a periodo de la [[perioda tabelo]]. Plumbo estas mola, havas malaltan [[fandopunkto]]n kompare al aliaj metaloj, malbone konduktas [[elektra ŝargo|elektrajn ŝargojn]], sed iĝas [[superkonduktiveco|superkonduktiva]] materialo je 7,19 [[Kelvino|K]].

Plumbo estas venena substanco por bestoj kaj homoj. Ĝi difektas la [[nerva sistemo|nervan sistemon]] kaj kaŭzas [[cerbo|cerbajn]] malordojn. Troa plumbo ankaŭ kaŭzas sangajn malordojn en mamuloj. Kiel la elementa [[hidrargo]], alia peza metalo, plumbo estas potenca [[neŭroveneno]] kiu amasiĝas kaj en molaj histoj kaj en la ostoj. [[Plumba venenado]] estis dokumentita en [[romio|antikva Romo]], [[antikva Grekio]] kaj [[antikva Ĉinio]].

Plumbo estas uzata en [[kuglo]]j, [[lutalojo]], [[stanalojo]] kaj en plumbaj [[akumulatoro]]j.

== Izotopoj ==
{{ĉefartikolo|Izotopoj de plumbo}}
La [[izotopo]]j <sup>206</sup>Pb, <sup>207</sup>Pb kaj <sup>208</sup>Pb estas la plej pezaj stabilaj atomoj. Tion oni povas klarigi per la [[Magia nombro (fiziko)|magia protonnombro]] 82. En kazo <sup>208</sup>Pb ekzistas eĉ tiel nomata ''duobla magia kerno''. Tri el la kvar naturaj disfalaj vicoj de la radiaktivaj kernoj finiĝas kiel plumbizotopoj. Pro tio ekzistas en la [[Universo]] relative multe da plumbo kompare kun aliaj pezaj elementoj (ekzemple [[hidrargo]] aŭ [[oro]]).

== Aplikoj ==
=== Elementa plumbo ===
[[Dosiero:DSC00125 - Tubi di piombo romani - Foto di G. Dall'Orto.jpg|eta|Romiaj plumbaj akvotuboj]]
[[Dosiero:Lead pipe Bath.jpg|eta|Plumba tubo en Romiaj banujoj]]
Plumbo estas uzata en aplikoj kie ĝia malalta [[fandopunkto]], muldebleco kaj alta denseco estas avantaĝo. La malaltaj fandopunkto igas prilaboradon de plumbo facila kaj sekve malgranda municio kaj ĉaspafilaj kugletoj povas esti fabrikataj kun minimuma teknika ekipaĵo. Ĝi estas ankaŭ malaltkosta kaj pli densa ol aliaj oftaj metaloj.

Pro ĝia rezisto je [[oksidigo]], oni faris el ĝi tubojn por [[trinkakvo]], [[servico]]n, platojn por [[tegmento]]j.

Pro sia alta denseco kaj rezisto de [[korodo]], plumbo estas uzata por [[balasto]], ekzemple en boatoj.
[[Dosiero:Lead shielding.jpg|eta|maldekstra|Plumbaj brikoj estas ofte uzataj kiel ŝirmo kontraŭ radiado.]]
Ankaŭ pro sia denseco, plumbobrikoj estas ofte uzata kiel blendoŝirmo kontraŭ radiado en [[Radiprotektado]].

=== Plumbo en kunmetaĵoj ===
[[Dosiero:Lead glazed ceramic cup Tang China 8th century.jpg|eta|Multkolora plumbeca ceramika taso, [[Tang dinastio]], [[Ĉinio]], 8-a jarcento.]]
[[Nielo]] estas nigra miksaĵo, plej ofte el [[sulfuro]], [[kupro]], [[arĝento]], kaj plumbo, uzata en artaĵoj.

=== Plumbo en konstruado ===
Laŭ [[Francisko Azorín]] '''plumbo''' estas ''Ĥemia elemento, blugriza, peza, flñeksebla metalo, uzata en konstruado.''<ref>[[Francisko Azorín]], arkitekto, [[Universala Terminologio de la Arkitekturo]] (arkeologio, arto, konstruo k. metio), Presejo Chulilla y Ángel, Madrido, 1932, paĝo 168.</ref> Li indikas [[etimologio]]n el la latina ''plumbum'' (plumbo). Kaj li aldonas la terminojn ''plumbisto'', por laboristo je plumbaĵoj; kaj ''plumbumi'', por plenigi juntojn per plumbo.<ref>Azorín, samloke.</ref>

== Produktado de plumbo ==
=== Historie ===
[[Dosiero:BasReliefPlombMoyenAgeMuséeCluny.jpg|eta|200px|[[Bareliefo]] el plumbo, en la [[Muzeo Cluny]] ([[Parizo]]).]]
Plumbo estas unu el la metaloj kiujn de plej antikve konis kaj uzis la homoj pro ĝia abundo kaj pro ĝia facila fandebleco. Oni supozas ke [[Midakrito]] estis la unua kiu ĝin portis al [[Grekio]]. [[Plinio la Maljuna]] diras ke en la antikva tempo oni skribis sur platoj aŭ folioj de plumbo kaj iuj aŭtoroj asertas esti trovintaj multajn volumojn de plumbo en la romaj tombejoj kaj en la [[katakombo]]j de la [[martiro]]j. La kutimo skribi sur plakaĵoj de plumbo estas malnova kaj [[Paŭzanio]] mencias librojn de [[Heziodo]] skribitajn sur folioj de tiu metalo. Oni trovis en [[York (Anglio)|York]] (Anglio) plakaĵojn de plumbo sur kiu estis gravurita skribaĵo de la tempo de [[Domiciano]].<ref name="SALVAT">Diccionario enciclopédico popular ilustrado Salvat (1906-1914)</ref>

En la [[Romia Imperio]] la tubaroj kaj la banujoj kovriĝis per plumbo aŭ per [[kupro]].

En la [[Mezepoko]] oni uzis grandajn platojn de plumbo por la tegmentoj kaj por ŝirmi la framon de ligno de la [[sago]]j aŭ turoj. Oni ankaŭ fandis en plumbo multajn [[medaliono]]jn, [[maskarono]]jn de fontoj, ktp. Kaj estis ankaŭ baptujoj de plumbo. En [[1754]] oni trovis en la [[alkazabo]] de [[Granado]] plakaĵon de plumbo 30 colojn (76,2&nbsp;cm) longan kaj 4 (10,16&nbsp;cm) larĝan kun tri faldoj kaj inter ili kruco, kaj samjare libron kun plumbaj folioj kaj skribaĵo sur ili. La skribsignoj sur ĉi tiuj malkovroj indikas, ke ili estas de dato antaŭa al la [[8-a jarcento]].

=== Aktuale ===
Produktado kaj konsumado de plumbo pliiĝas tutmonde. La jara produktado estas ĉirkaŭ 8 milionoj da tunoj; ĉirkaŭ duono estas produktita el reuzata rubaĵo. La ĉefaj produktantaj landoj, en 2008, estis Aŭstralio, Ĉinio, Usono, Peruo, Kanado, Meksiko, Svedio, Maroko, Sudafriko kaj Norda Koreio.<ref name="leadorg">{{cite web|url = http://www.infomine.com/commodities/lead.asp|title = Global InfoMine Lead Mining|publisher = GlobalInfoMine|dateformat = dmy|accessdate = 17 April 2008}}</ref> Aŭstralio, Ĉinio kaj Usono respondecas pri pli da duono de la ĉefa produktokvanto.<ref name="ldaint">{{cite web|url = http://www.ldaint.org/information.htm|title = Lead Information|publisher = LDA International|accessdate = 2007-09-05|archiveurl = https://web.archive.org/web/20070827030846/http://www.ldaint.org/information.htm|archivedate = 2007-08-27|titolo = Arkivita kopio|alirdato = 2011-05-09|arkivurl = https://web.archive.org/web/20070827030846/http://www.ldaint.org/information.htm|arkivdato = 2007-08-27}}{{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20070827030846/http://www.ldaint.org/information.htm |date=2007-08-27 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.ldaint.org/information.htm |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2011-05-09 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20070827030846/http://www.ldaint.org/information.htm |arkivdato=2007-08-27 }}</ref>

* 2008 minproduktado: 3,886,000 tunoj
* 2008 metalproduktadon: 8,725,000 tunoj
* 2008 metalkonsumado: 8,706,000 tunoj<ref name="ilzsg">{{Citaĵo el la reto|url=http://www.ilzsg.org/static/statistics.aspx?from=1|titolo=Lead and Zinc Statistics|alirdato=2009-02-19|eldoninto=International Lead and Zinc Study Group|arkivurl=https://web.archive.org/web/20081224104432/http://www.ilzsg.org/static/statistics.aspx?from=1|arkivdato=2008-12-24}}</ref>

Je nunaj konsumindicoj, disponeblo de plumbo estas ĉirkaŭkalkulata kiel elĉerponta post 42 jaroj.<ref>{{cite journal|date = May 26, 2007|journal = New Scientist|volume = 194|issue = 2605|pages = 38–39|issn = 0262-4079|title = How Long Will it Last?}}</ref> Primedia analizisto [[Lester Brown]] sugestis, ke la plumbo povus elĉerpiĝi post nur 18 jaroj surbaze de aldona konsidero de ĉiujara kresko de 2%.<ref name="Brown">{{Citaĵo el libro|titolo=Plan B 2.0: Rescuing a Planet Under Stress and a Civilization in Trouble|familia nomo=Brown|persona nomo=Lester|jaro=2006|eldoninto=New York: W.W. Norton|ISBN=0393328317|paĝo=109}}</ref> Tio povus esti necesa reviziebla por konsideri la renovigitajn interesojn pri [[reciklado]], kaj rapida progreso de la teknologio de [[fuelpilo]].

== Plumbo en lingvo kaj literaturo ==
La [[simbolo]] Pb estas mallongigo de ties [[latina]] nomo ''plumbum'' por mildaj metaloj; origine ĝi estis ''plumbum nigrum'' (laŭvorte, "nigra ''plumbum''"), dum ''plumbum candidum'' (laŭvorte, "brila aŭ blanka ''plumbum''") estis [[stano]].

Ĉar ĝi estas tre konata metalo facile indentigebla pro sia grandpezeco, la termino "plumbo" estas kutime uzata en popularaj esprimoj. Tiele en la hispana lingvo "ser un plomo" (esti plumbo) signifas esti ''plumbe peza tedulo'' (De Diego). Simile estas diversaj esprimoj kiel sinonimo de pezeco, pordoj el plumbo, palpebroj el plumbo ktp. Alia konotacio devenas el la fakto, ke plumbo estas uzata por kugloj kaj tiel foje aperas ne nur kiel sinonimo de kuglo, sed eĉ de mortiga kuglo, foje eĉ amasmortiga kuglaro.

== Vidu ankaŭ ==
* [[Plumbofalko]]

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

{{Projektoj}}
{{PeriodaTabelo}}

[[Kategorio:Kemiaj elementoj]]
[[Kategorio:Metaloj]]
[[Kategorio:Superkonduktantoj]]