Vidi fonton por Manitolo

{{Tabela informkesto|Informkesto kemia substanco}} 
{| class="wikitable floatright" width=10%
|-style="background: yellow; color: white"
|colspan="2" style="text-align: center;"|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 2px;"><font face="Arial" color="blue"><span style="font-size:200%;">Manito</span></span>
|-
||[[Kemia formulo]]||<center><span style="font-size:300%;"> <span style="text-shadow:gray 4px 4px 2px;"><font face="Trebuchet MS" color="blue">'''C<sub>6</sub>H<sub>14</sub>O<sub>6</sub>'''</font></span></span></center>
|-
|colspan="2" style="text-align: center;"|<center>[[Dosiero:Mannitol sticks.png|300px|Manitolo]]</center>
|- style="background: green; color: white"
|colspan="2" style="text-align: center;" |<center>'''Bastona kemia strukturo de la <br>Manitolo'''</center>
|-
|colspan="2" style="text-align: center;"|<center>[[Dosiero:Mannitol 3D.png|300px|Manitolo]]</center>
|- style="background: green; color: white"
|colspan="2" style="text-align: center;" |<center>'''Tridimensia kemia strukturo de la Manitolo'''</center>
|-
|colspan="2" style="text-align: center;"|<center>[[Dosiero:Fraxinus_ornus_-_Köhler–s_Medizinal-Pflanzen-062.jpg|300px|Manitolo ĉeestas en la  planto konata kiel [[orno|Fraxinus_ornus]]]]</center>'''
|-
|colspan="2" style="text-align: center;" |<small>Manitolo ĉeestas en la  planto konata kiel [[orno|Fraxinus ornus]].'''</small>
|- style="background: green; color: white"
|colspan="2" style="text-align: center;" |<big>Alternativa(j) nomo(j)</big>
|-
|colspan="2" style="text-align: center;" |
* Osmitrolo
* Manito
|-
|[[CAS-numero|CAS-numero-kodo]]||[https://commonchemistry.cas.org/detail?cas_rn=69-65-8 69-65-8]<br>
|-
|[[ChemSpider|ChemSpider kodo]]||[http://www.chemspider.com/Chemical-Structure.6015.html 6015]
|-
|[[PubChem|PubChem-kodo]]||[https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/6251 6251]
|- style="background: green; color: white"
|colspan="2" style="text-align: center;" |'''Fizikaj proprecoj'''
|-
|[[Aspekto]]||blanka kristalklara senodora solidaĵo kun dolĉa gusto<ref name=Chemicalbook>{{Citaĵo el la reto |url=https://www.chemicalbook.com/ProductList_En.aspx?kwd=69-65-8 |titolo=Chemical Book |alirdato=2023-11-09 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20231109112840/https://www.chemicalbook.com/ProductList_En.aspx?kwd=69-65-8 |arkivdato=2023-11-09 }}</ref>
|-
|[[Molmaso]]||182,17356 g mol<sup>−1</sup>
|-
|[[Denseco]]||1,52 g/cm<sup>−3</sup><ref>[https://www.guidechem.com/encyclopedia/d-mannitol-dic409.html GuideChem]</ref>
|-
|[[Fandpunkto]]||169,5°C <ref>[https://www.chemnet.com/cas/supplier.cgi?terms=69-65-8&l=no&exact=dict&f=plist&mark=&submit.x=0&submit.y=0 Chemnet]</ref>
|-
|[[Bolpunkto]]||494,9°C <ref>[https://www.chemsrc.com/en/cas/69-65-8_962139.html Chemsrc]</ref>
|-
|[[Refrakta indico]]||{{refraktindico|T=20|λ=761|k=4.0|1.5970}}
|-
|[[Ekflama temperaturo]]||292,6°C <ref>[https://www.chembk.com/en/chem/D-Mannitol Chembk]</ref>
|-
|[[Solvebleco]]||[[Akvo]]:213 g/L<ref>[https://www.merckmillipore.com/BR/en/product/D-Mannitol,MDA_CHEM-105982?ReferrerURL=https%3A%2F%2Fwww.google.com.br%2F Merck Millipore]</ref><br>Solvebla en [[amoniako]], [[anilino]], [[piridino]], [[DMSO]], malmulte solvebla en alkoholo, nesolvebla en etero
|-
|[[Mortiga dozo (LD50)]]||13500 mg/kg (buŝe) <ref name=Chemicalbook/>
|- style="background: yellow; color: black"
|colspan="2" style="text-align: center;" |[[GHS pri klasado kaj etikedado de kemiaĵoj|'''GHS etikedigo de kemiaĵoj''']]  
|-
|[[GHS Damaĝo-piktogramoj|GHS Damaĝo Piktogramo]]||<center>{{GHS Piktogramo|07}}
|-
|[[GHS pri klasado kaj etikedado de kemiaĵoj|GHS Signalvorto]]||Averto
|-
|[[GHS Deklaroj pri damaĝoj]]||{{H-Frazoj|315|319|335}}
|-
|[[GHS Deklaroj pri antaŭgardoj]]|| {{P-Frazoj|261|264|264+265|271|280|302+352|304+340|305+351+338|319|321|332+317|337+317|362+364|403+233|405|501}}
|-style="background: yellow;color: black"
|colspan="2" style="text-align: center with=50%;"|<center><small>Escepte kiam indikitaj, datumoj estas prezentataj laŭ iliaj normaj kondiĉoj pri temperaturo kaj premo<br>(25 °C kaj 100 kPa)</small></center>
|}

<big>'''Manitolo'''</big> aŭ <big>'''osmitrolo'''</big> estas organika kombinaĵo rezultanta el reduktado de la [[glukozo]]. Ĝi estas blanka kristalklara senodora solidaĵo kun dolĉa gusto, tre solvebla en akvo. Manitolo posedas 6 karbonatomojn, 14 hidrogenatomojn kaj 6 oksigenatomojn. Manitolo uzatas en kemiaj sintezoj kaj en la preparado de farmaciaĵoj. 

Manitolo (aŭ D-(−)-manitolo, aŭ E421), ofte nomita manito, estas [[Ĥiraleco|kirala]] alditolo<ref>Alditoloj estas polioloj produktitaj per reduktado de sukeroj.</ref>, kun ses hidroksilgrupoj ĉe la [[Alifataj kombinaĵoj|alifata ĉeno]] kunmetita de ses saturitaj karbonatomoj. Ĝi estas ekzemplo de sukeralkoholo uzata kiel dolĉigilo kaj kiel medikamento. Ĝi estas uzata kiel dolĉigilo en manĝaĵoj por diabetoj ĉar ĝi estas malbone sorbita de la intesto. Kiel drogo, ĝi estas uzata por redukti okulpremon, kiel en [[glaŭkomo]], kaj malpliigi pliigitan intrakranialan premon. Medicine, ĝi estas administrita per injekto. Efikoj kutime komenciĝas ene de 15 minutoj kaj daŭras ĝis 8 horoj.

Oftaj kromefikoj de medicina uzo inkluzivas elektrolitajn problemojn kaj senhidratigon. Aliaj gravaj kromefikoj povas inkluzivi plimalboniĝon de kornesufiĉo kaj renaj problemoj. Estas neklare ĉu uzo estas sekura dum gravedeco. Manitolo apartenas al la familio de la osmozaj diuretikaj drogoj.

==Historio==
Julije Domac (1853-1928) klarigis la strukturon de [[1-Hekseno|hekseno]] kaj de la manitolo akirita de kaspia manao<ref>Kaspia manao aŭ latine Alhagi maurorum estis uzita loke en popolmedicino kiel terapio por glandaj tumoroj, nazaj polipoj, kaj malsanoj ligitaj al la galduktoj. Ĝi estas uzata kiel kuracherbo pro siaj gastroprotektaj, [[Ŝvito|diaforetikaj]], diuretikaj, ekspektorantaj, laksigaj, kontraŭdiareaj kaj antisepsaj proprecoj, kaj en la traktado de [[reŭmatismo]] kaj [[hemoroido]]j. La planto estas menciita en la [[Korano]] kiel fonto de dolĉa manao. Ĝi ankaŭ estis uzata kiel dolĉigilo.</ref>. Li determinis la lokon de la duobla ligo en la hekseno akirita el la manitolo kaj montris ke ĝi estas derivaĵo el la normala hekseno. Tio ankaŭ solvis la strukturon de manitolo, kiu ĝis tiam estis nekonata.

La eltrovo de la manitolo estas kreditita al [[Joseph Proust|Joseph Louis Proust]] en 1806.<ref>[https://books.google.com.br/books?id=r__FmMNS7qIC&pg=PA360&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Kremers and Urdang's History of Pharmacy]</ref> Ĝi estas inkludita en la listo de la Monda Organizaĵo pri Sano de esencaj medikamentoj, la plej efikaj kaj plej sekuraj medikamentoj bezonataj en sansistemo. La pogranda kosto en evolulandoj estas proksimume 1,12-5,80 USD per dozo. En Usono, ciklo de traktado kostas $25 ĝis $50. Ĝi estis origine produktita el Fraxinus ornus kaj nomata manao pro sia supozata simileco al biblia manĝaĵo. Manitolo estas en la listo de la Monda Kontraŭdopa Agentejo de malpermesitaj medikamentoj pro zorgoj ke ĝi povus maski aliajn medikamentojn kiel ekzemple anabolaĵoj.

==Proprecoj==
Manitolo estas izomero de [[sorbitolo]], alia sukero: la du molekuloj diferencas nur en la orientiĝo de la hidroksila grupo sur karbono 2. Kvankam similaj, la du sukeralkoholoj havas tre malsamajn fontojn en naturo, frostopunktoj kaj uzoj. Ĉe ĉambra temperaturo ĝi aperas kiel senodora blanka solidaĵo. Manitolo estas vaste uzata en la farmacia sektoro ĉar ĝi havas diuretikajn ecojn; precipe, ĝi apartenas al la klaso de osmozaj diuretikoj. El la manĝa vidpunkto ĝi apartenas al la kategorio de stabiligiloj, densigiloj, ĝeligaj agentoj kaj emulsiiloj. Fakte ĝi estas ĉefe uzata kiel dolĉigilo.

Manitolo pliigas sangan sukeron malpli ol [[sakarozo]] (do havante relative malaltan glicemian indicon), do ĝi estas uzata kiel dolĉigilo por diabetuloj kaj en maĉgumo. Kvankam manitolo havas pli altan varmecon de solvaĵo ol la plej multaj sukeralkoholoj, ĝia relative malalta solvebleco reduktas la malvarmigan efikon kutime trovitan en pipromentaj bombonoj kaj gumoj. Tamen, kiam manitolo estas tute solvita en produkto, ĝi kaŭzas fortan malvarmigan efikon. Krome ĝi havas tre malaltan higroskopecon: ĝi ne kolektas akvon el la aero ĝis la humideco estas 98%. Ĉi tio igas manitolon tre utila kiel tegaĵo por malmolaj bombonoj, sekfruktoj kaj maĉgumoj, kaj ĝi ofte estas inkluzivita kiel ingredienco en bombonoj kaj maĉgumo. La agrabla gusto kaj buŝsento de manitolo ankaŭ igas ĝin populara ingredienco por maĉeblaj tablojdoj.

Manitolo estas ofte uzata kiel tranĉagento en diversaj drogoj, kiuj estas uzataj intranaze kiel [[kokaino]]. Miksaĵo de manitolo kaj [[fentanilo]] (aŭ fentanilanalogoj) en proporcio 1:10 estas etikedita kaj vendita kiel "China white", populara heroin-anstataŭaĵo. La ĉefaj malordoj kaŭzitaj de troo de manitolo estas gastro-intestaj en naturo (laksiga efiko), tiel ke en Aŭstralio ĝi estas malpermesita en infanaj manĝaĵoj. La akceptebla ĉiutaga dozo estas 50 mg/kg de pezo, kvankam, sendepende de la malagrablaj kromefikoj, ĝi ne estas danĝera por la sano, estante karbonhidrato ĉiurilate, facile administrebla de nia korpo.

==Sintezoj==
===Sintezo 1===
* Preparado de la '''manitolo''' per traktado de '''glukozo''' kaj '''manitolo''':

{| style = "margin:0.3em auto 0.3em auto; border:5px solid #000000;"
|
[[Dosiero:Glucose 3D.png|glukozo|120px]] <math>\mathsf{ \xrightarrow []{[H]}\, }</math>[[Dosiero:Mannitol 3D.png|Manitolo|190px]]     
|-
|}


===Sintezo 2===
* Preparado de la '''manitolo''' per traktado de '''manozo''' kaj '''manitolo''':

{| style = "margin:0.3em auto 0.3em auto; border:5px solid #000000;"
|
[[Dosiero:Mannose 3D.png|manozo|120px]] <math>\mathsf{ \xrightarrow []{[H]}\, }</math>[[Dosiero:Mannitol 3D.png|Manitolo|190px]]     
|-
|}

==Vidu ankaŭ==
* [[Karbonhidratoj]]

== Referencoj ==
{{referencoj|3}}
[[Kategorio:Karbonhidratoj|M]]