Vidi fonton por Kondensilo

{{Temas pri| ''elektra komponanto'' | [[kondensilo (apartigilo)]]}}
{{Alinomi|Kapacitilo|kial=la komponanto provizas [[kapacitanco]]n, ne [[kondensado]]n, analoge al [[rezistilo]]}}
{{Alinomi|Kondensatoro|kial=Termino, kiu delonge aperis en [[PIV]] kaj tute internacia}}
{{Informkesto firmao kaj produkto}}
[[Dosiero:Condensators.JPG|eta|dekstra|400px|<center>Kondensatoroj]]
[[Dosiero:Kondensatory-rozne.jpg|eta|dekstra|300px|<center>[[Kondensatoro]]j kies [[poluseco]] neŝanĝeblas (''polarizitaj'' kondensatoroj)]]
[[Dosiero:Kondenzátor-CERN.jpg|eta|dekstra|200px|Pova kondensatoro en [[CERN]] <br /> (100 µF, 15 000 V)]]
'''Kondensatoro'''<ref>Kondensatoro en [[PIV]] [https://vortaro.net/#kondensatoro_kd]</ref> (aŭ '''kondensilo'''<ref>Kondensilo en [[NPIV]] [https://vortaro.net/#kondensilo_kd]</ref> aŭ neologisme '''kapacitilo''' laŭ la diskutpaĝo [https://eo.wikipedia.org/wiki/Diskuto:Kondensilo]) estas pasiva [[Elektrotekniko|elektroteknika]] ([[elektroniko|elektronika]]) elemento, kiu konsistas el du [[konduktilo]]j kaj malkonduktilo (izolaĵo) inter ili. Ĝi utilas por konservi elektrajn [[ŝargo]]jn.

Por karakterizi idealan kondensatoron sufiĉas unu konstanta valoro, ''[[kapacitanco]]'', kies [[mezurunuo]] laŭ la [[Sistemo Internacia de Unuoj]] estas la [[farado]].

Praktike, [[ŝargo]] penetras mal[[konduktilo]]n. Penetrado dependas de elektra tensio, kaj se tensio havas sufiĉan valoron, tiam povas esti elektra traboro (parta detruo de la malkondukta [[dielektriko]]). En sistemoj kun [[alterna kurento]] ankaŭ oni difinas [[resonanco|resonancan]] [[frekvenco]]n.

== Historio ==
[[Dosiero:Leid-flasch.gif|maldekstra|eta|210px|Botelo de Kleist aŭ de Leiden.]]
[[Ewald Georg von Kleist]] faris sciencajn eksperimentojn. En 1745 li eltrovis la "skuantan botelon" (germane: ''Erschütterungsflasche'') kaj la [[4an de novembro]] [[1745]] li skribis pri lia eltrovaĵo al J.K. Lieberkühn en Danzig, kiu provis refari la eksperimenton sed ne sukcesis <ref>J.Meya, H.O.Sibum: Das fünfte Element, Rowohlt Taschenbuchverlag 1987, pag. 64</ref>. Kleist skribis al pluraj sciencaj societoj kiuj komence ne sukcesis en ripetado de la eksperimento. Sendepende de Kleist la profesoro pri fiziko de la Universitato de Leiden [[Pieter van Musschenbroek]], faris la saman eltrovaĵon en 1746. Pro tio, la "skuanta botelo", kiu fakte estis la unua elektra kondensilo, estas konata laŭ la nomo [[Botelo de Leiden]].

== Funkciado ==
[[Elektra tensio]] inter du konduktiloplatoj kaŭzas kolektiĝon de [[elektra ŝargo]]. Poste, kiam elektra tensio malaperas, elektra ŝargo restas en konduktiloplatoj pro [[Kulomba leĝo]]. Se kondensilo konsiderata kiel tuto ne havas elektran ŝargon, tial ke ŝargoj en ĉiu konduktiloplato estas samabsolutaj valoroj, sed havas kontraŭ[[signo]]jn. Karakteriza valoro de kondensilo estas ĝia [[kapacitanco]]:
:<math>C=\frac{Q}{U}.</math>
kaj:
:C - kapacitanco ([[Farado]], mallonge '''F''')
:Q - elektra ŝargo ([[Kulombo]], mallonge '''C''')
:U - elektra tensio ([[Volto]], mallonge '''V''')

Ĝenerale, [[elektra tensio|tensio]] <math>U_C</math> kaj [[elektra kurento|kurento]] <math>I_C</math> de kondensilo en momento ''t'' kunigas laŭ formulo:
:: <math>U_C=\frac Q C = {1 \over C} \int_{-\infty}^t I_C(\tau) \mbox{d} \tau</math>

[[Laboro]]n ''dW'' oni devas fari, por transloki malgrandan ŝargon ''dq'' el unua konduktilo ĝis dua. Kiam konduktilo havas kapacitancon '''''C''''' kaj havas jam ŝargon '''''q''''' estas:
: <math>\mbox{d}W=U(q) \mbox{d}q = \frac q  C \mbox{d}q \ , </math>
la energio en la kondensilo estas:
: <math>W=\int_0^Q {q \over C} \mbox{d}q={1 \over 2} {Q^2 \over C} </math>
kaj '''''Q''''' estas fina ŝargo, kiun havas kondensilo; la fina energio do estas, laŭ la difino de kapacitanco:
: <math>W={1 \over 2} CU_C^2</math>

[[Elektra kurento]] estas ŝanĝo de ŝargo laŭ tempo, do:
: <math>I_c(t)={{\mbox{d}Q(t)} \over {\mbox{d}t}}= C {{\mbox{d}U_c(t)} \over {\mbox{d}t}}</math>

Kondensilo en sistemo kun [[kontinua kurento]] post ia tempo ŝargiĝis ĝis tensio <math>{{\mbox{d}U_C} \over {\mbox{d}t}}=0</math> kaj tiam estas egala kun interrompo en sistemo (<math>I_c(t)=0</math>).

Kondensilo en sistemo kun [[alterna kurento]] en kiu estas tensio:
: <math> U_c(t) = U_0 \sin(\omega t) \,</math>
estas kurento:
: <math>I_c= C {{\mbox{d}U_C} \over {\mbox{d}t}}= C U_0 \omega \cos(\omega t) </math>

=== Kapacitanco de plata kondensatoro ===
[[Dosiero:Capacitors (7189597135).jpg|eta|dekstre|230px|Pasivaj kondensatoroj.]]
:: <math>C= \frac {\varepsilon _0 \varepsilon _r S}{d}</math>
kaj
: <math>\varepsilon _0 </math> – [[Elektra konstanto]],
: <math>\varepsilon _r </math> – [[Dielektra permeableco]],
: ''S'' – [[Areo]] de [[plato]],
: ''d'' – [[distanco]] inter platoj.

=== Kapacitanco de cilindra kondensatoro ===
:: <math>C= \frac {2 \pi \varepsilon _0 \varepsilon _r l}{ln \frac {r_2}{r_1} }</math>
kaj
: <math>\varepsilon _0 </math> – [[Elektra konstanto]],
: <math>\varepsilon _r </math> – [[Dielektra permeableco]],
: ''l'' – longeco (alteco) de platoj,
: <math>r_1 </math> – [[radiuso]] de ena plato,
: <math>r_2 </math> – radiuso de ekstera plato.

=== Kapacitanco de sfera kondensatoro ===
[[Dosiero:Garner oscillator.svg|alt=|eta|198x198px|Ekzemplo de simpla oscilatoro kun kapacita kondensilo.]]
:: <math>C= \frac {4 \pi \varepsilon _0 \varepsilon _r}{\frac {1}{r_1}-\frac {1}{r_2}}</math>
kaj
: <math>\varepsilon _0 </math> – [[Elektra konstanto]],
: <math>\varepsilon _r </math> – [[Dielektra permeableco]],
: <math>r_1 </math> – radiuso de ena plato,
: <math>r_2 </math> – radiuso de ekstera plato.

=== Kapacitanco de retoj da kondensatoroj ===
==== Paralela reto ====
[[Dosiero:Capacitors in parallel.svg|eta|Paralela reto da kondensatoroj]]
Kondensiloj kunigitaj laŭ paralela reto havas samajn tension, tial iliaj kapacitancoj simple adicias. Se rigardi sur skemo de reto, oni estas videbla ke sistemo povas anstataŭi per kondensilo kun plato, kiu areo estas sumo de areoj ĉiuj kondensiloj.

:<math>C_{tuta} = C_1 + C_2 + \cdots + C_n = \sum_{i=1}^n C_i</math>

==== Ĉena reto ====
[[Dosiero:Capacitors in series.svg|eta|Ĉena reto da kondensatoroj]]
Tensio estas dividita laŭ inverso de kapacitanco de kondensiloj. Ĉar elektra ŝargo estas sama en ĉiu kondensilo, do tuta kapacitanco estas:
:<math>  \frac{1}{C_{tuta}} = \frac{1}{C_1} + \frac{1}{C_2} + \cdots + \frac{1}{C_n} = \sum_{i=1}^n { \frac{1}{C_i}} </math>
alinome:
:<math>  C_{tuta} = \frac{1}{\sum_{i=1}^n {\frac{1}{C_i}} } </math>

== Generoj de kondensatoroj ==
[[Dosiero:Rotary capacitor Pionier.JPG|eta|300px|Ŝanĝebla kondensatoro el radio "Pionier"]]
La kondensilo povas esti fiksvalora aŭ ŝanĝebla valora. La lasta nomiĝas turna kondensilo. En la malnovaj radioaparatoj serĉante radiostaciojn oni turnis kondensilon.
Laŭ la izolaĵo la kondensilo povas esti [[papero|papera]] (papero mergita en oleon), ceramikaĵa aŭ elektrolita.

Laŭ konstruo de kondensiloj oni povas dividi ilin je:
* '''[[Elektrolita kondensilo|elektrolita]]''' (izolaĵo estas tavolo de [[oksido]]j sur unua plato, dua plato estas [[elektrolito]]) ecoj:
** bone laboras nur por malaltaj [[frekvenco]]j,
** havas grandajn kapacitancojn,
** estas malgrandaj,
** havas malgrandan [[elektra rezistanco|ĉenan elektran rezistancon]],
** havas malgrandan ĉenan [[induktanco]]n,
* '''Poliestera''' – (izolaĵo estas [[poliestero]]), ecoj:
** bone laboras kun alta elektra kurento,
** bone laboras kun alta elektra tensio,
** ne tro altaj kapacitancoj,
* '''ceramika'''
* '''tantala'''
* '''aera'''

== Simboloj de kondensatoroj ==
* Kutima tensia
[[Dosiero:Capacitor Symbol alternative.svg]]
* Polarizita (Elektrolita)
[[Dosiero:Polarized capacitor symbol.svg]] [[Dosiero:Polarized capacitor symbol 2.svg]] [[Dosiero:Polarized capacitor symbol 3.svg]] [[Dosiero:Polarized capacitor symbol 4.svg]]
* Ŝanĝebla
[[Dosiero:Variable capacitor symbol 2.svg]]

== Ceteraj rimarkoj ==
La plej simpla kondensilo estas la platkondensilo. Estas 2 metalaj platoj, grandaj je kelkaj dekoj da centimetroj. Ĝi bezonis multe da loko. poste oni faris metalajn foliostriojn inter olea papero. La 3 partojn oni survolvis kaj metis en skatoleton. La grandeco malpliiĝis je alumetskatolo.

La kondensilo baras la rektkurenton kaj tralasas la alternan kurenton.

Estas ankaŭ kvazaŭkondensiloj. Ekzemple en longa [[kablo]] du konduktiloj paralele troviĝas, inter ili nature izolaĵo estas.

'''Kondensatoro''' estas elektroteknika elemento, speciale farita por havi [[kapacitanco]]n.

Pro la kapacitanco ĝi entenas relative malgrandan, sed signifan kvanton da [[elektra energio]] en [[elektra kampo]].

Ĉefaj parametroj de kondensatoro estas:

* Nominala kapacitanco, la valoroj estas elektataj plejparte de specialaj serioj de [[preferaj nombroj]] E3, E6, E12, E24, E48, E96, E192.
* Ebla [[ekarto]] de la kapacitanco (kutime estadas +-5% +-10% +-20% +-30% +50-20% +80-20% ktp);
* [[Temperaturo|Temperatura]] koeficiento de la kapacitanco;
* Nominala [[tensio]], kiun la kondensatoro povas elteni sen damaĝo;
* [[Rezistanco de izolo]].
* [[Tangento de angulo de perdado]];

Ĝenerale nominala tensio, rezistanco de izolo kaj tangento de angulo de perdado ankaŭ dependas de temperaturo.

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Vidu ankaŭ ==
{{Projektoj|commonscat=Capacitors|ReVo=konden|ReVo titolo=Kondensatoro}}
* [[Superkondensatoro]]
* [[Elektro]]
* [[Elektromagnetismo]]
* [[Elektrotekniko kaj Elektroniko]]
* [[Elektra ŝovodenso]]

== Bibliografio ==
* {{cite book |title=Introduction to Electric Circuits |url={{google books|plainurl=y|id=l-weAQAAIAAJ}} |author-last1=Dorf |author-first1=Richard C. |author-last2=Svoboda |author-first2=James A. |edition=5a |publisher=John Wiley & Sons |location=New York |date=2001 |isbn=978-0-47138689-6}}
* Philosophical Transactions of the Royal Society LXXII, Appendix 8, 1782 (Volta coins the word ''condenser'')
* {{cite book |title=Fundamentals of Applied Electromagnetics |url={{google books |plainurl=y |id=a_C8QgAACAAJ}} |author-last=Ulaby |author-first=Fawwaz Tayssir |publisher= Prentice Hall |date=1999 |edition=2a |location=Upper Saddle River, New Jersey, USA |isbn=978-0-13011554-6}}
* {{Cite book |title=Semiconductor Material and Device Characterization |author-first=Dieter K. |author-last=Schroder |page=270 ''ff'' |url={{google books |plainurl=y |id=OX2cHKJWCKgC |page=305}} |edition=3a |publisher=Wiley |date=2006 |isbn=978-0-47173906-7}}
* {{Cite book |title=Physics of Semiconductor Devices |author-first1=Simon M. |author-last1=Sze |author-first2=Kwok K. |author-last2=Ng |isbn=978-0-47006830-4 |publisher=Wiley |date=2006 |edition=3a |url={{google books |plainurl=y |id=o4unkmHBHb8C}}}}
* ''Tantalum and Niobium-Based Capacitors – Science, Technology, and Applications''; 1st Ed; Yuri&nbsp;Freeman; Springer; 120 pages; 2018; {{ISBN|978-3-31967869-6}}.
* ''Capacitors''; 1st Ed; R. P. D. Eshpande; McGraw-Hill; 342 paĝoj; 2014; {{ISBN|978-0-07184856-5}}.
* ''The Capacitor Handbook''; 1st Ed; Cletus Kaiser; Van Nostrand Reinhold; 124 paĝoj; 1993; {{ISBN|978-9-40118092-4}}.
* ''Understanding Capacitors and their Uses''; 1a Eld; William Mullin; Sams Publishing; 96 paĝoj; 1964. <small>[https://worldradiohistory.com/BOOKSHELF-ARH/Sams-Books/Sams-Understanding-Capacitors-And-Their-Uses-1964-Mullin.pdf (arkive)]</small>
* ''Fixed and Variable Capacitors''; 1a Eld; G. W. A. Dummer and Harold Nordenberg; Maple Press; 288 pages; 1960. <small>[https://archive.org/details/FixedAndVariableCapacitors/ (arkive)]</small>
* ''The Electrolytic Capacitor''; 1a Eld; Alexander Georgiev; Murray Hill Books; 191 pages; 1945. <small>[https://archive.org/details/TheElectrolyticCapacitor/ (arkive)]</small>

{{Havenda artikolo|Kondensilo}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Kondensiloj| ]]
[[Kategorio:Elektro]]
[[Kategorio:Elektrotekniko]]
[[Kategorio:Elektraj komponantoj]]